Owczarek pirenejski — wszystkie informacje i opis rasy

Historia rasy owczarek pirenejski

Owczarek pirenejski uchodzi za jedną z najstarszych ras francuskich. Od wieków ta stara rasa psów pasterskich towarzyszy pasterzom stad owiec u podnóża Pirenejów. Nie ma stuprocentowo pewnych informacji co do ich pochodzenia, nie istnieją żadne źródła pisane. Jedna z hipotez głosi, że teriery tybetańskie, które przywędrowały do Europy z Azji około VIII wieku wraz z muzułmanami, krzyżowały się z miejscowymi psami w typie szpicowatym, a następnie wyewoluowały z nich rasy miejscowe, które dostosowywały się do warunków, gdzie bytowały. Hipoteza ta wydaje się o tyle prawdopodobna, że owczarki pirenejskie zawsze występowały w dwóch odmianach szaty: długiej oraz o krótkowłosej kufie.

Do końca XIX wieku hodowcy nie interesowali się owczarkami pirenejskimi. Dopiero w 1893 roku francuski lekarz weterynarii Jean Pierre Mégnin wygłosił na ich temat obszerny referat podczas konferencji, poświęconej psom pasterskim. W tamtych czasach owczarki pirenejskie nie były znane poza regionem swojego bytowania. Dwa zasadnicze typy, oprócz szaty, różniły się nieco wielkością, a także – nieznacznie – usposobieniem, choć generalnie były bardzo do siebie podobne.

W czasie pierwszej wojny światowej owczarki pirenejskie doskonale spisywały się jako psy łącznikowe przenoszące meldunki i poszukiwacze rannych żołnierzy. Ze względu na niewielkie rozmiary, zręczność i szybkość, oddały nieocenione usługi dla armii francuskiej. Dlatego po zakończeniu działań wojennych, podczas których wiele z tych psów zginęło, postanowiono zrekonstruować owczarka pirenejskiego na bazie ocalałych osobników. W 1921 roku został opracowany pierwszy wzorzec – owczarka pirenejskiego długowłosego, następnie powstał opis rasy owczarek pirenejski o krótkowłosej kufie i zaprezentowano po raz pierwszy owczarki pirenejskie na wystawie psów rasowych w Tuluzie. Ten oryginalny pies, posiadający nie tylko umiejętności  pasterskie, ale również obdarzony silnym instynktem stróżowania, zaczął budzić coraz szersze zainteresowanie, które zaowocowało nowelizacją wzorca i powołaniem Klubu Miłośników Psów Pirenejskich w 1923 roku. Klub istnieje do dziś i zrzesza miłośników i hodowców czterech ras pochodzących z Pirenejów. Natomiast Francuski Związek Kynologiczny uznał oficjalnie rasę owczarek pirenejski.

Wzorzec rasy owczarek pirenejski – obu odmian

Wzorzec FCI nr 141  

OWCZAREK PIRENEJSKI DŁUGOWŁOSY 

Chien de Berger des Pyrénées a poil long

KRAJ POCHODZENIA: Francja. 

UŻYTKOWOŚĆ: Pies owczarski wykorzystywany na pastwiskach i w gospodarstwach Pirenejów. 

KLASYFIKACJA FCI: grupa I – psy pasterskie i zaganiające (z wyjątkiem szwajcarskich psów do bydła)  Sekcja 1 – psy pasterskie. 

Rasa objęta obowiązkiem pracy. 

WAŻNE PROPORCJE:  • Długość i szerokość mózgoczaszki mniej więcej jednakowe • Długość kufy  mniejsza od mózgoczaszki w proporcji 2/3 • Długość tułowia większa niż wzrost w kłębie • Odległość od łokcia do podłoża większa od połowy wzrostu w kłębie.

ZACHOWANIE I TEMPERAMENT: owczarek pirenejski długowłosy to odważny, bystry, mały pies, całkowicie oddany swemu opiekunowi, choć samodzielny.  Ta wrodzona samodzielność sprawia, że konieczne jest staranne wychowanie psa, aby jego energia wykorzystana była właściwie i z największym pożytkiem. Zazwyczaj jest nieufny wobec obcych. 

GŁOWA: o trójkątnym kształcie.

MÓZGOCZASZKA: czaszka średniej wielkości, prawie płaska, nieco zaokrąglona po bokach. Bruzda czołowa ledwie zauważalna, a guz potyliczny tylko lekko zaznaczony. Mniej więcej tak samo szeroka, jak długa, z przodu płynnie przechodzi w kufę. Stop: bardzo słabo widoczny.

TRZEWIOCZASZKA: nos: czarny. Kufa: grzbiet nosa prosty, kufa nieco krótsza od mózgoczaszki, trójkątna, ale nie szpiczasta. Wargi: nie za grube, całkowicie przykrywają zęby, bez wyraźnych kącików. Krawędzie warg i podniebienie czarne lub z przewagą czerni. Uzębienie: pełne (42 zęby). Kły duże. Zgryz ściśle nożycowy, bez utraty kontaktu pomiędzy siekaczami. Dopuszcza się zgryz cęgowy.

OCZY: wyraziste, w kształcie migdała, ciemnobrązowe. Nie wypukłe ani głęboko osadzone. Oczy (jedno lub oba) porcelanowe dopuszczalne u psów maści arlekin (marmurkowych) lub łupkowoszarej, dla których są wręcz typowe. Powieki czarne, bez względu na umaszczenie.

USZY: krótkie, umiarkowanie szerokie u podstawy, osadzone na wierzchołku czaszki, nie za blisko siebie ani za szeroko. Trójkątne, cienkie, ostro zakończone, załamane, płaskie i bardzo ruchliwe. Kiedy pies jest pobudzony, krawędzie załamania, widziane od przodu, stanowią przedłużenie górnej krawędzi czaszki. Uszy mogą być też załamane częściowo; wówczas od nasady są stojące i ruchliwe, a załamane są na ostatniej jednej trzeciej długości (idealnie), i symetrycznie ustawione ku przodowi lub na boki. 

SZYJA: raczej długa i muskularna, wychodząca wysoko z łopatek. 

TUŁÓW: mocny (ale nie ciężki), umięśniony i suchy.  Linia górna: mocna. Kłąb: wyraźnie zaznaczony. Grzbiet: dość długi i mocny. Lędźwie: krótkie, nieco wysklepione, choć optycznie wysklepienie wydaje się większe z uwagi na największą obfitość sierści na zadzie i udach. Zad: dość krótki, raczej spadzisty. Klatka piersiowa: umiarkowanie rozbudowana, sięga łokcia. Żebra lekko zaokrąglone.  Słabizna: nieznacznie zapadnięta. 

OGON: obficie owłosiony, nisko osadzony i niezbyt długi, haczykowato zakończony. Przy pobudzeniu ogon powinien tylko nieco wznosić się powyżej grzbietu, ale może być zawinięty w kierunku głowy. W krajach, gdzie nie jest to zabronione, ogon może być kopiowany. Dopuszczalny jest ogon szczątkowy. 

KOŃCZYNY:

KOŃCZYNY PRZEDNIE: wygląd ogólny: proste, suche, o widocznych ścięgnach i obfitych piórach. Łopatka: dość długa, nieco skośnie ustawiona. Ramię: średniej długości, ukośnie ustawione. Przedramię: proste. Nadgarstek: wyraźny. Śródręcze: widziane z boku nieco nachylone. Łapa: sucha, dość płaska, owalna, z ciemnymi opuszkami. Pazury mocne, nieduże, niewidoczne wśród sierści, która rośnie także między palcami i opuszkami.

KOŃCZYNY TYLNE: wygląd ogólny: dość głęboko kątowane. Bez piór u psów włosie półdługim. Udo: niezbyt długie, ukośnie ustawione, potężnie, wyraźnie umięśnione. Kolano: dobrze kątowane, skierowane prosto ku przodowi. Podudzie: dość długie, ukośnie ustawione. Staw skokowy: nisko posadowiony, suchy, dobrze kątowany. Stawy skokowe mogą być zbliżone do siebie. Śródstopie: prostopadłe do podłoża bądź nieznacznie nachylone. Stopa: sucha, dość płaska, owalna, z ciemnymi opuszkami. Pazury mocne, małe, niewidoczne wśród sierści, która rośnie także między palcami i opuszkami. Wilcze pazury: mogą występować, pojedyncze lub podwójne. 

RUCH: owczarek pirenejski długowłosy porusza się w stępie krokiem raczej krótkim. Najbardziej typowym tempem ruchu u tej rasy jest kłus, który powinien być energiczny i swobodny. W wolnym kłusie głowa trzymana jest wysoko, w miarę wzrostu tempa coraz niżej, aż do linii grzbietu. Łapy nie mogą być wysoko podnoszone, ruch ma być płynny, a łapy muskać ziemię. 

SKÓRA: cienka, często z ciemniejszymi plamami, bez względu na umaszczenie. 

SZATA

Sierść: długa lub półdługa, gęsta, niemal prosta lub lekko falista, na zadzie i udach najobfitsza i nieco  wełnista. Struktura sierści pośrednia między kozią a owczą. U niektórych psów wełnista i twarda sierść formuje sznury lub wstążki (cadenettes), a nawet zbite płaty (matelotes), pokrywające dachówkowato cały zad. „Cadenettes” mogą tworzyć się również na klatce piersiowej i w okolicach łokci. Na kufie włos krótszy i nie tak gęsty, na jej końcu lub na całej długości przylega gładko, w kierunku od nosa do oczu. Sierść dłuższa na bokach kufy i policzkach, ułożona tak, jakby wiatr zwiewał ją ku tyłowi. Oczy dobrze widoczne, nie przesłonięte włosem. Umaszczenie: płowe – jasne  lub ciemne, z czarnym nalotem lub bez, niekiedy z małymi białymi znaczeniami na klatce piersiowej i kończynach; szare – jasne lub ciemne, często z niewielkimi białymi znaczeniami na głowie, klatce piersiowej i kończynach; niebieskie z czarnymi plamami (arlekin, łupkowe). Występuje ponadto umaszczenie pręgowane, czarne lub czarne z białymi znaczeniami (ograniczonymi). Preferowane są umaszczenia jednolite. 

WIELKOŚĆ

WYSOKOŚĆ W KŁĘBIE: pies – 42 do 48 cm, suka – 40 do 46 cm. Dopuszczalna tolerancja +-2 cm u osobników doskonałych w typie. 

WADY: wszelkie odchylenia od powyższego wzorca powinny być uznawane za wady i oceniane zależnie od stopnia nasilenia, wpływu na zdrowie i dobrostan psa. 

WADY DUŻE

Wrażenie ogólne: budowa ciężka, brak temperamentu. Głowa: wysklepiona, wypukłe czoło, stop bardzo wyraźny lub zupełnie niewidoczny. Kufa: głęboka, graniasta, niewypigmentowany nos lub wargi. Oczy: jasne, o dzikim wyrazie, niedopigmentowane powieki. Ogon: zakręcony nad grzbietem, zarzucony na grzbiet („wiewiórczy”), zrośnięte kręgi ogona. Szata: • włos na głowie zbyt obfity, zasłaniający oczy, lub na kufie, gdy tworzy wąsy. Sierść miękka, kędzierzawa, lokowata, szorstka, niedostatecznie gęsta. • Biel zajmująca więcej niż jedną trzecią powierzchni ciała. Umaszczenie arlekinowe bez wyraźnego kontrastu między tłem a czarnymi plamami lub z rudym nalotem. Maść silnie rozjaśniona, czarna z podpalaniem na głowie i kończynach. 

WADY DYSKWALIFIKUJĄCE  • Agresja lub wyraźna lękliwość • Wyraźne wady anatomiczne i zaburzenia psychiki. Nos/powieki: barwy innej niż jednolicie czarna. Uzębienie: przodozgryz lub tyłozgryz, deformacje szczęk. Brak więcej niż 2 zębów (P1 nie są brane pod uwagę). Pies musi mieć wszystkie kły i łamacze (P4 w szczęce i M1  w żuchwie).  Uszy: całkowicie stojące. Oczy: porcelanowe u psów i umaszczeniu innym niż arlekin i łupkowe. Cieliste powieki. Oczy jasnożółte. Ogon: martwo zwisający. Szata: kędzierzawa. Umaszczenie: białe lub jakakolwiek inne niż wymienione we wzorcu. Biel obejmująca więcej niż jedną trzecią powierzchni ciała. Wielkość: poza limitem. 

Uwaga: Każdy pies, wykazujący wyraźne deformacje budowy i zaburzenia charakteru powinien być zdyskwalifikowany. Samce muszą mieć dwa normalnie wykształcone jądra, w pełni wyczuwalne w mosznie.  

Wzorzec FCI nr 138

Owczarek pirenejski o gładkiej kufie

(Chien de Berger des Pyrénées a face rase)

Kraj pochodzenia: Francja

Użytkowość: pies owczarski.

Klasyfikacja FCI: grupa 1 - Psy pasterskie i zaganiające (z wyjątkiem szwajcarskich psów do bydła) Sekcja 1 - Psy pasterskie.

Rasa objęta obowiązkiem pracy.

WRAŻENIE OGÓLNE

Owczarek pirenejski o gładkiej kufie (o krótkowłosym pysku) jest pod względem eksterieru podobny do owczarka pirenejskiego długowłosego.

WAŻNE PROPORCJE

Szerokość i długość mózgoczaszki jest mniej więcej taka sama. Kufa jest minimalnie krótsza od mózgoczaszki, ale dłuższa, niż u psów długowłosych. Długość tułowia i wzrost w kłębie są niemal takie same. Odstęp pomiędzy łokciem a podłożem jest dłuższy niż połowa wzrostu w kłębie.

ZACHOWANIE I TEMPERAMENT

Żywy, łatwo układający się pies, niekiedy nieufny wobec obcych.

GŁOWA

Porośnięta gładkim, krótkim włosem; stąd pochodzi nazwa tej odmiany. Kufa nieco dłuższa niż u psów długowłosych.

TUŁÓW

Nieco krótszy niż u owczarków pirenejskich długowłosych, prawie kwadratowy.

KOŃCZYNY

Porośnięte gładkim włosem. Na przednich nogach niewielkie pióra, na udach portki. Kątowanie kończyn bardziej strome niż u owczarków długowłosych. Łapy: bardziej zwarte i wysklepione niż u psów długowłosych.

RUCH

Owczarek pirenejski o gładkiej kufie porusza się krokiem krótszym niż długowłosy.

SZATA

Na tułowiu sierść jest najwyżej półdługa; najdłuższa na szyi, kłębie (6-7 cm) i grzbiecie (4-5 cm).

WIELKOŚĆ

Wzrost w kłębie: psy 40 - 54 cm, suki 40 - 52 cm.

WADY

Wszelkie odstępstwa od powyższego wzorca powinny być uznawane za wadę i oceniane w zależności od stopnia nasilenia oraz wpływu na zdrowie i dobrostan psa.

Wady, w tym dyskwalifikujące, są takie same, jak u odmiany długowłosej, poza tymi, które odnoszą się do sierści i proporcji.

WADY DYSKWALIFIKUJĄCE

Agresja lub nadmierna lękliwość

Wyraźne wady anatomiczne lub zaburzenia psychiki.

UWAGA: samce powinny mieć dwa normalnie rozwinięte jądra, całkowicie umieszczone w worku mosznowym. Do hodowli mogą być użyte wyłącznie psy zdrowe funkcjonalnie i klinicznie, o wyglądzie typowym dla rasy.

Charakter rasy owczarek pirenejski

Owczarek pirenejski to pies bardzo inteligentny i pojętny. Uczy się z zapałem, bardzo chętnie pracuje i niemal entuzjastycznie wykonuje wszystkie polecenia przewodnika, któremu jest bezgranicznie oddany. Szkolenie pirenejczyka jest jednak dość długie ze względu na jego stosunkowo późne dojrzewanie, jak również jego wyjątkową samodzielność. Właśnie ona wymaga starannego wychowania psa, które musi być właściwie ukierunkowane. Już na początkowym jego etapie powinno się podjąć decyzję co do rodzaju użytkowości pirenejczyka. Jest to przede wszystkim pies pasterski, można więc wybrać konkursy i zawody w pasieniu owiec i układać go pod tym kątem. We Francji owczarek pirenejski to wciąż popularny pasterski pies użytkowy. O użytkowości psów, także pasterskich, szerzej piszemy tutaj.

Bardzo wielu właścicieli owczarków pirenejskich, nie ma możliwości szkolenia ich jako psy pasterskie, dlatego wybierają oni układanie w kierunku psich sportów. Rasa ta znakomicie radzi sobie w wielu psich sportach jak agility, frisbee, flyball i innych, wymagających szybkości i zręczności. Właśnie w tych rodzajach psich sportów owczarki pirenejskie potrafią umiejętnościami przewyższać border collie.

Owczarek pirenejski to także doskonały stróż. Wraz z tą cechą nieodłącznie występuje u niego także rezerwa w kontaktach z człowiekiem – jest to pies dość nieufny wobec obcych, dlatego przed przystąpieniem do właściwego szkolenia powinien być poddany starannej socjalizacji. Po zakończeniu szczepień ochronnych trzeba szczeniaka zabierać ze sobą do miasta, oswajać go ze zgiełkiem ulicy, jazdą samochodem. Dzięki temu będzie go łatwiej ułożyć.

Owczarek pirenejski w zasadzie nie jest polecany jako towarzysz zabaw małych dzieci ze względu na jego bardzo silny instynkt pasterski i wysoką pobudliwość. Może oczywiście mieszkać w domu, gdzie są dzieci, ponieważ jest psem łagodnym i kochającym wszystkich domowników. Niemniej, zabawy z dziećmi powinny odbywać się pod nadzorem osoby dorosłej. Pirenejczyk dobrze współegzystuje z innymi psami, uzna swoją pozycję jako drugi pies w domu. Natomiast jeżeli mieszka w gospodarstwie, gdzie przebywają inne zwierzęta, będzie w stosunku do nich wykazywał instynkt pasienia i pilnowania.

Owczarek pirenejski to wulkan energii, zwłaszcza w wieku szczenięcym. Nie jest to rasa, która preferuje leżenie na kanapie! Pozbawiony zajęcia będzie gryzł i niszczył różne przedmioty, szczególnie pozostawiony sam w domu. Nie należy też zostawiać go samego w ogrodzie, gdyż z pewnością „zajmie się” grządkami i rabatkami, na których mogą znajdować się rośliny trujące dla psa. Z wiekiem stanie się nieco spokojniejszy, ale nie należy zaniedbywać okresu jego wczesnej młodości pod względem wychowawczym, bowiem niektóre zachowania będą bardzo trudne do wyeliminowania i potrzebny będzie psi behawiorysta.

Wprawdzie w Polsce trudno o szczenię owczarka pirenejskiego, ale trzeba pamiętać, że takie pojęcie jak pseudohodowla psów znane jest także za granicą. Dlatego miłośnicy rasy powinni poszukiwać szczeniaka po rozeznaniu się w hodowlach poza Polską i zasięgnięciu opinii w odpowiednich organizacjach kynologicznych – członkach FCI. Tylko jedno stowarzyszenie z danego kraju może być członkiem Federacji i właśnie do niego kierujemy się z zapytaniami. Kupowanie rasowego psa wymaga pewnej wiedzy, aby nie paść ofiarą oszusta.

Zdrowie, pielęgnacja i żywienie owczarka pirenejskiego

Owczarek pirenejski to rasa ciesząca się dobrym zdrowiem, aczkolwiek – jak u każdej rasy – zdarzają się typowe schorzenia i dolegliwości. U pirenejczyków występuje przetrwały przewód tętniczy Botalla. Przewód ten wykształca się w życiu płodowym psa i łączy aortę z tętnicą płucną, zastępując krążenie płucne płodu, ponieważ nie oddycha on powietrzem atmosferycznym. Przewód tętniczy Botalla zarasta po porodzie, tworząc więzadło. U szczeniąt, u których to nie nastąpiło, przepływ krwi przez płuca powoduje nadciśnienie płucne. Wadę tę można radykalnie usunąć jedynie drogą chirurgiczną.

Wprawdzie owczarek pirenejski nie należy do ras dużych, jednak psy tej rasy niekiedy dotyka dysplazja stawów biodrowych i/lub łokciowych. Poglądy co do etiologii tego schorzenia wciąż nie są jednoznaczne; niewątpliwie ma ono podłoże genetyczne, ale na jego wystąpienie oraz stopień zaawansowania znaczący wpływ mają czynniki zewnętrzne, jak tryb życia, żywienie, a także zbytnie obciążenie stawów na skutek nadmiernego wysiłku w młodym wieku.

U owczarka pirenejskiego może pojawić się również postępujący zanik siatkówki (PRA) i zwichnięcie rzepki w stawie kolanowym.

Regulamin Hodowli Psów Rasowych ZKwP nie przewiduje obowiązkowych badań w kierunku wymienionych przypadłości, jednak hodowcy, którym zależy na dobrej opinii, a nade wszystko, którzy nie chcą hodować chorych zwierząt, wykonują badania genetyczne na własną rękę. Wyniki badań można wpisać w rodowód psa, natomiast lekarz weterynarii może dokonać odpowiedniego wpisu w paszport dla psa, jeżeli osobnik opuszcza kraj swojego urodzenia. Odpowiedzialny hodowca zawsze wykonuje badania potencjalnej pary rodzicielskiej.

Pielęgnacja owczarków pirenejskich nie jest specjalnie skomplikowana, choć mogłoby się wydawać inaczej z uwagi na obfitą szatę. Wystarczy systematyczne szczotkowanie, szczególnie w okresie linienia, kiedy martwy, wełnisty podszerstek zaczyna się dość szybko filcować razem z włosem okrywowym. Do szczotkowania przyzwyczaja się szczeniaka od możliwie najmłodszego wieku. Kąpiel psa nie jest konieczna; u owczarków pirenejskich zabrudzenia, w tym także błoto, po wyschnięciu same się wykruszają i wystarczy psa wyszczotkować. Dzięki temu zachowuje się naturalne pH psiej skóry. Jedynym zabiegiem kosmetycznym jest wycinanie sierści spomiędzy poduszek i pazurów (przy okazji ich skracania, jeżeli jest to konieczne), nadając w ten sposób ładny, owalny kształt łapie. Okresowo należy sprawdzić stan uzębienia i usuwać ewentualny osad, a także kontrolować uszy.

Żywienie owczarka pirenejskiego powinno bazować na wysokogatunkowych składnikach, zawartych w karmach gotowych lub posiłkach domowych. Karmy gotowe, suche lub mokre, są wygodne w użyciu; zawierają wszystkie niezbędne substancje odżywcze i nie wymagają dodatkowej suplementacji. Muszą jednak pochodzić od renomowanego producenta, który gwarantuje składniki najwyższej jakości.

Można przyrządzać posiłki domowe, ze świeżych komponentów (gotowane lub BARF). Muszą one być tak zestawione, aby dostarczyły psu wystarczającą ilość wszystkich składników odżywczych. Posiłki naturalne niekiedy wymagają suplementacji preparatami witaminowo-mineralnymi.

Niezależnie od sposobu żywienia, pies musi mieć przez całą dobę dostęp do miski z wodą, którą należy codziennie wymieniać.

Hodowla owczarków pirenejskich 

Osoby zainteresowane hodowlą tych oryginalnych ras powinny poszukiwać szczeniąt w uznanych w Europie (lub na świecie) hodowlach. Wymaga to sporego zaangażowania, poświęcenia czasu i środków, ponieważ w Polsce pirenejczyki są raczej nieznane. Trzeba w związku z tym liczyć się z koniecznością nabycia co najmniej pary niespokrewnionych szczeniąt (psa i suki), najlepiej po wymianie uzębienia na stałe. Koszty są niebagatelne; hodowcy znacznie wyżej cenią starsze szczenięta, ponadto trzeba będzie doliczyć koszty wszelkich niezbędnych procedur: czipowanie psa, wyrobienie rodowodu eksportowego, szczepienia, ubezpieczenie psa na czas transportu. 

Podsumowanie 

Owczarki pirenejskie są bardzo energicznymi psami, nieznoszącymi bezczynności. Ich charakter może odpowiadać rodzinie, preferującej aktywny sposób spędzania wolnego czasu. Wymagają starannej socjalizacji i szkolenia. Z uwagi na dużą samodzielność potrzebują opiekuna o stanowczym, choć łagodnym usposobieniu, który zdobędzie ich zaufanie i którego poleceniom poddadzą się bez reszty. 

Psy tej rasy, a właściwie obu tych ras, dobrze tolerują dzieci, choć mogą w stosunku do nich wykazywać instynkt zaganiania w sposób dość obcesowy, dlatego niezbędny jest nadzór osoby dorosłej nad zabawami. Owczarek pirenejski, nieufny wobec obcych ludzi, jest doskonałym stróżem i każdą niepokojącą go sytuację będzie sygnalizował. 

Pirenejczyki świetnie sprawdzają się w psich sportach, łatwo i szybko się uczą, a uprawianie sportu sprawia im ogromną przyjemność.