Psy pracujące — co to oznacza?

Psy myśliwskie

Jest to grupa najbardziej zróżnicowana pod względem specjalności. Jest również najliczniejsza, obejmująca grupy FCI: całą 4 – jamniki oraz częściowo: 3 – teriery, 6 – gończe, posokowce i psy pokrewne, 7 – wyżły oraz 8 – płochacze, aportery i psy dowodne. Ich zadaniem jest pomoc myśliwemu w polowaniu na każdym jego etapie, począwszy od płoszenia, wystawienia zwierzyny, poprzez jej wytropienie i zgłoszenie, do przyniesienia myśliwemu po zestrzale (aportowania).

Specjalności w kynologii łowieckiej podzielone są następująco: specjalność 13 – obejmuje wszystkie próby i konkursy pracy psów myśliwskich i dzieli się na podspecjalności:

• 13A – próby i konkursy pracy wyżłów i psów myśliwskich małych ras pracujących w polu oraz konkursy A, B i C retrieverów [1]

• 13B – próby i konkursy dzikarzy, norowców (również konkursy łączone), tropowców, posokowców i gończych.

Przykładowymi rasami w określonych specjalnościach są:

• Legawce – psy pracujące tzw. górnym wiatrem, wystawiające zwierzynę; wyżły, setery, pointery.

• Płochacze – psy przeznaczone do wyszukiwania i wypłaszania drobnej zwierzyny, wystawiając ją w ten sposób myśliwemu: płochacz niemiecki, cocker spaniel angielski, polski spaniel myśliwski, angielski springer spaniel.

• Aportery – psy specjalizujące się w przynoszeniu upolowanej zwierzyny drobnej i ptactwa z lądu i wody; labrador retriever, golden retriever i pozostałe retrievery.

• Tropowce i posokowce – psy posiadające węch wyczulony na zapach krwi (posoki), dzięki któremu potrafią wytropić postrzałka i doprowadzić do niego myśliwego. Grupa tropowców składa się z przedstawicieli różnych ras. W tym charakterze mogą pracować zarówno psy gończe (bassety, bloodhoundy, beagle), jak i niektóre teriery oraz jamniki, ale również przedstawiciele innych grup, np. labrador. Spośród tropowców przyjęto wyodrębnienie trzech ras, które pracują jako posokowce, dla których stopień trudności konkursów pracy jest wyższy: posokowiec bawarski i hanowerski oraz alpejski gończy krótkonożny.

• Gończe – psy pracujące głównie węchem, przeznaczone do tropienia żywej zwierzyny, pogoni i oszczekiwania jej; beagle, basset hound, bloodhound, ogar polski.

• Dzikarze – psy niewielkiego wzrostu i często krótkonożne, zwinne, zwrotne, posiadające pasję łowiecką, refleks i ciętość; jamnik szorstkowłosy standardowy, niemiecki terier myśliwski.

• Norowce – psy o budowie podobnej do dzikarzy. Ich niewielkie rozmiary umożliwiają wejście do nory lisa lub borsuka i wypłoszenie go z niej wprost na strzał; jamniki standardowe i miniaturowe, niemieckie teriery myśliwskie. Do polowań na króliki szkoli się jamniki królicze.

Charty to również tradycyjnie psy myśliwskie. Jednak z uwagi na silnie rozwinięty instynkt pogoni za zwierzyną i jej rozszarpywania, polowanie z chartami w Polsce i wielu innych krajach jest zabronione. Charty nie mogą być szkolone łowiecko, a na ich utrzymanie potrzebne jest zezwolenie z gminy.

Psy towarzyszące, obronne i tropiące

Ta grupa obejmuje psy policyjne, pracujące w wojsku oraz służbach celnych. W specjalnościach użytkowych ZKwP sklasyfikowana jest pod numerem 14 - praca psów towarzyszących PT, test zachowania socjalnego BH, praca psów obronnych IPO i psów tropiących FH.

Według regulaminów polskich szkolenie psa rozpoczyna się zawsze od kursu, zakończonego egzaminem Psa Towarzyszącego (PT) 1, 2 i 3 stopnia. Jest to nauka posłuszeństwa, począwszy od wykonywania zadań podstawowych do bardziej skomplikowanych: chodzenie na smyczy i bez smyczy, przychodzenie na komendę, siad, zostawanie, warowanie, przychodzenie z obejściem, aport z oddaniem przedmiotu. Zaliczenie egzaminu PT co najmniej 1 stopnia uprawnia do dalszego szkolenia w kierunku obrony.

Można kontynuować szkolenie, rozszerzając je o elementy pracy węchowej psa (Pies Towarzysząco-Tropiący – PTT – 1 i 2 stopnia). Do egzaminów PT i PTT mogą przystępować psy po ukończeniu 12 miesięcy.

Regulaminy FCI przewidują szkolenia i egzaminy, uprawniające do zdobycia przez psy ras objętych obowiązkiem pracy tytułu Międzynarodowego Championa Piękności. Podobnie jak według przepisów polskich, zaczyna się od egzaminu psów towarzyszących, dla którego zaliczenia należy zdobyć co najmniej 70% możliwych punktów. Egzamin ten jest konieczny do przystąpienia do egzaminów w zakresie obrony, począwszy od stopnia wstępnego, skończywszy na trzecim (jest ich więc cztery), z których każdy składa się z trzech części: pracy na śladzie, posłuszeństwa i obrony. Tu również wymaga się uzyskania minimum 70% punktów.

Specjalizację psa tropiącego czworonóg może uzyskać, przystępując do czterostopniowego egzaminu psów tropiących na podobnych zasadach. Poszczególne konkurencje obwarowane są limitami wiekowymi; pies musi mieć ukończone od 15 do 20 miesięcy życia, w zależności od egzaminu, do którego przystępuje.

Wyszkolenie dobrego psa obronnego jest długotrwałe i żmudne. Pies pracuje cały czas ze swoim przewodnikiem pod kierunkiem instruktora. Zajęcia odbywają się na terenie ośrodka szkoleniowego, który jest wyposażony w niezbędne atrybuty i akcesoria do wykonywania różnego rodzaju zadań i gdzie do szkoleń i egzaminów zatrudniany jest licencjonowany pozorant. Dobrze wyszkolony pies jest  nie tylko dobrym towarzyszem swojego opiekuna w domu, ale także niezawodnym obrońcą przewodnika, z którym pracuje. Musi też pojmać i obezwładnić napastnika, nie czyniąc mu krzywdy. Dlatego psy, przeznaczone do szkolenia obronnego, powinny odznaczać się odpowiednimi cechami: ogromną inteligencją i posłuszeństwem, ale także dużym temperamentem i ciętością. Umożliwi to wywołanie kontrolowanej agresji, kiedy jest to konieczne. Do obrony najlepiej nadają się owczarki niemieckie, owczarki belgijskie malinois, dobermany i rottweilery. Owczarek niemiecki to rasa najczęściej wykorzystywana w polskiej policji. W krajach Europy Zachodniej często szkoli się do obrony także czechosłowackie wilczaki.

Psy wyspecjalizowane w pracy węchowej (tropienie) znajdują zajęcie (po szczegółowym przeszkoleniu) w służbach celnych, na przejściach granicznych, lotniskach itp. miejscach. Ich zadaniem jest wykrywanie substancji niebezpiecznych, materiałów wybuchowych, narkotyków itd. Do tej pracy nadają się również inne rasy psów, np. labradory, spaniele, owczarki belgijskie tervuereny i bergamasco.

Jakie rasy psów nadają się do pracy? 

Do pracy nadają się właściwie wszystkie aktywne psy. Oto kilka ras psów, które są znane z doskonałych predyspozycji do pracy:

• Owczarek niemiecki
• Border Collie
• Labrador Retriever
• Golden Retriever
• Australian Cattle Dog
• Belgian Malinois
• Pumi
• Springer Spaniel
• Australian Shepherd
• Siberian Husky

Psy ratownicze

Psy ratownicze pracują w różnych specjalnościach, jako że biorą w akcjach ratowniczych w różnych warunkach. Oprócz psa tropiącego rozróżnia się specjalności:

• Psy lawinowe – wykorzystywane do odnajdywania i ratowania ludzi przysypanych lawinami w górach; berneński pies pasterski, biały owczarek szwajcarski.

• Psy poszukiwawcze – do tropienia i odnajdywania osób zaginionych i poszukiwanych w różnych okolicznościach (pożar, powódź, śnieżyca); owczarek niemiecki, labrador retriever, golden retriever, owczarki belgijskie, border collie, owczarek australijski.

• Psy gruzowe – do odnajdywania i ratowania ludzi poszkodowanych w wyniku zawalenia się budynku, trzęsienia ziemi itp.; owczarek niemiecki, sznaucery, owczarki belgijskie, airedale terrier.

• Psy wodne – do ratowania tonących; chesapeake bay retriever, nova scotia duck tolling retriever.

Psy ratownicze muszą umieć odnaleźć i oznaczyć żywego człowieka tak, aby ekipa ratownicza mogła do niego dojść możliwie jak najszybciej. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 grudnia 2021 roku w sprawie psów używanych w akcjach ratowniczych, psy ratownicze wybiera się spośród ras, zarejestrowanych w Międzynarodowej Federacji Kynologicznej (FCI). Według § 5 p. 2 Rozporządzenia ustala się następujące rasy psów ratowniczych:

1) labrador retriever;

2) golden retriever;

3) flat coated retriever;

4) nova scotia duck tolling retriever;

5) chesapeake bay retriever;

6) owczarek niemiecki;

7) owczarek holenderski;

8) owczarek belgijski;

9) border collie;

10) airedale terrier;

11) sznaucer średni;

12) sznaucer olbrzym;

13) springer spaniel walijski;

14) owczarek australijski;

15) owczarek francuski beauceron;

16) australian cattle dog;

17) biały owczarek szwajcarski;

18) wyżeł niemiecki;

19) berneński pies pasterski.

W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się do szkolenia także psy wyżej niewymienione, ale wykazujące predyspozycje do pracy ratowniczej. Szkolenie ratownicze poprzedzone jest nauką posłuszeństwa, a pełen cykl szkoleniowy psa, zakończony egzaminem, trwa około dwóch lat. Psy ratownicze wykonują każde niemal zadanie, narażając własne życie w różnych akcjach ratowniczych. Psy z Polski niedawno brały udział w poszukiwaniu ludzi po trzęsieniu ziemi w Turcji.

Psy pasterskie i zaganiające

Ta specjalność użytkowa oznaczona jest numerem 21. Dzieli się na podspecjalności:

• Psy pasterskie – pilnujące stada owiec i innych zwierząt gospodarskich, broniące ich przed złodziejami i drapieżnikami. Psy te posiadają silnie rozwinięty instynkt terytorialny i jeżeli nie wykonują pracy pasterskiej, mogą być szkolone jako psy stróżujące. Zaliczają się do nich między innymi owczarki francuskie i belgijskie, kangal, owczarek środkowoazjatycki czy owz

• Psy zaganiające – wykorzystywane do pędzenia stada owiec na pastwisko i z pastwiska, a więc nie pracują stacjonarnie, jak psy pasterskie. Odznaczają się ogromną szybkością i sprytem. Kilka dobrze wyszkolonych psów zaganiających jest w stanie zapanować nad kilkutysięcznym stadem owiec, doskonale ze sobą współpracując. Muszą mieć nie tylko szybkość i refleks, ale i doskonały wzrok. Najlepiej w tej roli sprawdzają się border collie, które rozwijają ogromną prędkość przy zaganianiu. Ten średniej wielkości owczarek potrafi przemieścić się z jednego krańca dużego stada na drugi, wskakując na najbliżej stojącą owcę i przebiegając po grzbietach kolejnych zwierząt.

W Polsce szkolenie i konkursy dla psów pasterskich i zaganiających organizowane są sporadycznie. Częściej odbywają się w Czechach i na Słowacji, a także w Holandii. Psy, które mają predyspozycje do zaganiania, a nie mają możliwości pracy z owcami, można szkolić do agility; border collie w tej konkurencji nie mają sobie równych.

Psy zaprzęgowe

Wyścigi psich zaprzęgów, sklasyfikowane jako specjalność nr 17, wielu osobom kojarzą się z psami zaprzęgniętymi do sań. Jest to najstarszy z psich sportów, który pełnił kiedyś także funkcję użytkową dla człowieka; psie zaprzęgi niejednokrotnie były jedynym środkiem lokomocji, umożliwiającym podróżowanie w warunkach zimowych, szczególnie na Alasce i w północnej Skandynawii.

Obecnie wyścigi psich zaprzęgów mają charakter czysto sportowy i odbywają się zarówno na śniegu, jak i w warunkach bezśnieżnych (dryland), na różnych dystansach i z różną liczbą psów. Zawodnik (maszer) musi być dobrym sportowcem o doskonałej kondycji. Do tej specjalności zalicza się także jazdę na rowerze z psem (bikejoring), bieganie z psem (canicross), jazdę na hulajnodze z jednym lub dwoma psami (scooter) oraz zaprzęgi z większą liczbą psów (do 8), które maszer sam szkoli i dobiera odpowiednio do pozycji w zaprzęgu.

Pozostałe psy pracujące

Psy służą człowiekowi w wielu obszarach. Poza omówionymi psy pełnią również funkcje przewodników niewidomych -  najczęściej golden retriever, towarzyszy osób niepełnosprawnych (m.in. labrador retriever, owczarek niemiecki), pracują także jako terapeuci (dogoterapia), szczególnie z dziećmi, ale także i z osobami dorosłymi, a niektóre psy grają w filmach. Psy policyjne wykorzystywane są nie tylko jako obronne czy tropiące; szkolone są również w węższych specjalizacjach, np. jako psy patrolowe. Doskonały węch psa przydaje się w warunkach wojennych do poszukiwania min przeciwpiechotnych. Warto wspomnieć czasy wojen światowych, kiedy psy były licznie wykorzystywane do przenoszenia meldunków, elementów uzbrojenia lub leków i środków opatrunkowych.

Niezależnie od przeznaczenia, wyszkolenie dobrze pracującego psa jest czasochłonne, wymagające zaangażowania opiekuna i bardzo kosztowne. Pies pracuje intensywnie zaledwie przez kilka lat, po czym zwykle pozostaje ze swoim przewodnikiem do końca życia.

[1] A – próby pracy dla psów i suk w wieku do 24 miesięcy, obejmujące posłuszeństwo, aportowanie z lądu i wody; nie jest podstawą do wystawiania w klasie użytkowej. B – klasa standardowa (dla psów w każdym wieku), obejmuje konkurencje z klasy A plus aport z szuwarów, włóczka ptaka i królika oraz marking (zapamiętywanie miejsca zestrzału). C – wszystkie powyższe konkurencje plus odszukiwanie zagubionej zwierzyny i bobrowanie za żywą kaczką. Klasy B i C dają użytkowość łowiecką i prawo wystawiania w klasie użytkowej.