Kleszcze — gatunki, budowa, choroby odkleszczowe

Jakie choroby wywołują kleszcze? Jakie są odmiany kleszczy i które kleszcze są najgroźniejsze? Czy kleszcza powinno się wykręcać? Tego wszystkiego dowiesz się po lekturze niniejszego artykułu! 

Czym jest kleszcz?

Kleszcze to niewielkie pajęczaki odżywiające się krwią żywiciela. Mogą przenosić niebezpieczne choroby odkleszczowe, na przykład boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) czy babeszjozę. W cyklu rozwojowym kleszczy występują trzy formy — stadium larwy, nimfy i postaci dorosłej. Dorosłe samice składają kilka tysięcy jaj w środowisku, po czym giną. Wylęgają się z nich larwy żerujące głównie na małych ssakach tj. myszy i nornice. Po kilku dniach przeobrażają się w większe nimfy stanowiące zagrożenie dla zajęczaków i łasicowatych. Dorosłe samce i samice atakują ludzi i inne ssaki, w tym psy i koty. Tylko w tym stadium rozwojowym pasożyty są odporne na niekorzystne warunki środowiskowe np. głód i niską temperaturę.

Kleszcze nie są w stanie przemieszczać się samodzielnie na duże odległości. W środowisku czekają na pojawienie się żywiciela- reagują na ciepło ciała, dwutlenek węgla zawarty w wydychanym powietrzu oraz ruch. Gdy znajdą się na zwierzęciu, wędrują po ciele, szukając miejsc o cienkiej skórze, którą łatwiej przebić. Ich odżywianie się może trwać nawet kilka dni, w czasie których znacznie zwiększają (nawet 120 razy) swoje rozmiary. W ślinie kleszczy obecna jest substancja, która zapobiega krzepnięciu krwi. Ułatwia to pobieranie pokarmu.

Jakie są rodzaje kleszczy?

Najczęściej stwierdzane kleszcze u psa i kota to pajęczaki z gatunków Ixodes ricinus i Dermacentor reticulatus. Oprócz nich w Polsce występuje ponad 20 gatunków kleszczy o mniejszym znaczeniu dla zdrowia zwierząt domowych.

Odmiany kleszczy dzielą się głównie na trzy rodzaje, które różnią się głównie preferowanymi żywicielami i obszarami występowania:

• Kleszcze z rodzaju Ixodes — ta grupa obejmuje kleszcze występujące głównie w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Najbardziej znane odmiany to kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) oraz kleszcz amerykański (Ixodes scapularis). Są to kleszcze trudne do zauważenia ze względu na swoją niewielką wielkość, a mogą przenosić różne choroby, takie jak borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu.

• Kleszcze z rodzaju Dermacentor — ten rodzaj kleszczy występuje przede wszystkim w Ameryce Północnej, Azji i Europie. Najbardziej znane odmiany to kleszcz pastwiskowy (Dermacentor variabilis) oraz kleszcz łowny (Dermacentor reticulatus). Są to kleszcze większe od kleszczy z rodzaju Ixodes i mogą przenosić choroby takie jak gorączka plamista i kleszczowe zapalenie mózgu.

• Kleszcze z rodzaju Amblyomma — ta grupa obejmuje kleszcze występujące głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej na całym świecie. Najbardziej znane odmiany to kleszcz tropikalny (Amblyomma americanum) oraz kleszcz krwawienia (Amblyomma maculatum). Są to kleszcze duże i często widoczne gołym okiem, mogą przenosić choroby takie jak gorączka plamista i tularemia.

Dowiedz się także, czym są wszoły i jak uchronić przed nimi swojego pupila. 

Jak usunąć kleszcza?

Czy kleszcza powinno się wykręcać? Aby bezpiecznie usunąć kleszcza, najlepiej użyć do tego specjalnej pęsety. Pajęczaka należy chwycić jak najbliżej skóry i z wyczuciem pociągnąć go do góry. Nie należy szarpać ani wykręcać pasożyta — grozi to pozostawieniem aparatu gębowego w skórze. Niedopuszczalne jest także smarowanie kleszcza olejami, maściami lub innymi środkami. Grozi to przedostaniem się do krwi treści pokarmowej pasożyta, która może zawierać chorobotwórcze bakterie lub pierwotniaki. Po usunięciu kleszcza miejsce ukąszenia warto zdezynfekować specjalistycznym środkiem np. na bazie oktenidyny lub chlorheksydyny.

Jeśli usunięcie kleszcza sprawia problemy lub wywołuje poważny stres u psa uniemożliwiający działanie, należy udać się po pomoc do lekarza weterynarii. Specjalista będzie w stanie wyciągnąć pasożyta, nawet jeśli jest niedogodnie zlokalizowany (w pachwinie, zgięciach stawów, okolicy genitaliów) lub doszło już do oderwania fragmentu tułowia pajęczaka. W rzadkich przypadkach konieczne jest podanie sedacji, aby uspokoić psa.

Dobrze wiedzieć, jak wyciągnąć kleszcza, aby nie zwlekać z jego usunięciem. Zawsze warto mieć w domu specjalną pęsetę, rękawiczki jednorazowe i środki do dezynfekcji skóry. Szybkie usunięcie kleszcza zmniejsza ryzyko transmisji chorób odkleszczowych.

Jakie choroby przenoszą kleszcze?

U zwierząt domowych w Polsce diagnozuje się następujące groźne choroby przenoszone przez kleszcze:

• babeszjozę,
• anaplazmozę,
• boreliozę,
• erlichiozę,
• hepatozoonozę,
• kleszczowe zapalenie mózgu,
• mykoplazmozę hemotropową.

Jakie choroby wywołują kleszcze u psa? 

Kleszcze i inne psie robaki mogą wywołać szereg chorób u naszych czworonogów. Oto najpowszechniejsze z nich. 

Babeszjoza u psa

Babeszjozę psów wywołują pierwotniaki Babesia canis. Patogen po przedostaniu się do krwi żywiciela atakuje erytrocyty. Przebieg schorzenia związany jest z rozpadem krwinek czerwonych — często pojawia się wysoka gorączka, anemia, żółtaczka, niewydolność nerek. W diagnostyce niezbędne jest badanie krwi u psa — zwykle z wykonaniem rozmazu i testów w kierunku chorób odkleszczowych. W leczeniu babeszjozy stosuje się imidokarb, często konieczna jest również terapia objawowa (podawanie płynów, preparatów hepatoprotekcyjnych i nefroprotekcyjnych). Psy w poważnym stanie mogą wymagać transfuzji krwi. Ryzyko zachorowania na babeszjozę w Polsce zależy od lokalizacji — choroba występuje głównie na wschodzie kraju.

Kleszczowe zapalenie mózgu u psa

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest bardzo niebezpiecznym schorzeniem dla organizmu człowieka. U psów zachorowania obserwuje się rzadziej, jednak mogą mieć one równie dramatyczny przebieg. W pierwszej fazie pojawiają się objawy grypopodobne (wysoka gorączka, apatia, brak apetytu). Następnie dochodzi do wystąpienia zaburzeń neurologicznych — zmiany zachowania, problemów z równowagą, niedowładów, paraliżu, a w skrajnych przypadkach zaburzeń podstawowych funkcji życiowych i śmierci. Leczenie jest objawowe, a chorzy często wymagają długotrwałej rehabilitacji.

Borelioza u psa

Borelioza wywoływana jest przez chorobotwórcze bakterie z rodzaju Borrelia burgdorferi. Występuje głównie u ludzi, u których wywołuje objawy dermatologiczne (charakterystyczny rumień wędrujący), kardiologiczne, neurologiczne i ortopedyczne (zapalenie stawów). U psów postać objawowa występuje rzadziej — zwykle manifestuje się schorzeniem stawów i nerek. Chorobę przenosi głównie powszechny w Polsce kleszcz pospolity. Boreliozę u psów należy leczyć antybiotykami — terapia z użyciem doksycykliny lub amoksycyliny trwa co najmniej 3-4 tygodnie.

Dostępne jest szczepienie psa przeciwko boreliozie. Preparat przeznaczony jest dla zwierząt powyżej 3 miesiąca życia. Aby zapewnić skuteczność ochrony, należy podać dwie dawki w odstępie 2-4 tygodni, a następnie powtarzać szczepienie co roku. Dla zwierząt nie ma dostępnej szczepionki przeciwko innym chorobom przenoszonych przez ukąszenie kleszcza.

Jakie choroby wywołują kleszcze u kota? 

Kleszcze u kota wywołują mniej poważnych chorób niż w przypadku psów. Nie należy ich jednak lekceważyć. Mykoplazmoza hemotropowa to schorzenie powodowane przez trzy bakterie z rodzaju Mycoplasma, najczęściej M. haemofelis. Objawy zakażenia związane są z uszkodzeniem erytrocytów przez patogeny. Choroba przebiega ze wzrostem temperatury ciała, anemią, zażółceniem błon śluzowych, przyspieszonym oddechem i spadkiem apetytu. Wymagana jest antybiotykoterapia, wsparcie funkcji wątroby i nerek, a w skrajnych przypadkach przetoczenie krwi. Choroba może przenosić się też na skutek walk między kotami, przez łożysko u ciężarnych kotek i jatrogennie w trakcie transfuzji.

Przypadki anaplazmozy, erlichiozy i hepatozoonozy w Polsce nie są jeszcze zbyt częste. Objawy zakażenia są podobne — gorączka, apatia, spadek apetytu, anemia, ból głowy, mięśni i stawów. Obecność patogenów można stwierdzić, wykonując rozmaz krwi lub zlecając badanie laboratoryjne (np. PCR). Te choroby odkleszczowe występują na południu Europy, przez co diagnozowane są zwykle u zwierząt po podróży. Hepatozoonozą psy zarażają się poprzez zjedzenie kleszcza (np. przy pielęgnacji sierści). Kleszcze mogą także (choć rzadziej) wywoływać boreliozę u kotów. 

Jak chronić się przed kleszczami?

Oto lista punktowa dotycząca sposobów chronienia się przed kleszczami:

• Stosuj repelenty — regularnie używaj środków odstraszających kleszcze, takich jak preparaty zawierające DEET lub permetrynę, aby zmniejszyć ryzyko ugryzienia przez kleszcze.
• Noszenie odpowiedniego ubioru — gdy przebywasz w obszarach, gdzie mogą występować kleszcze, załóż długie spodnie, koszulę z długim rękawem i wysokie buty, aby zminimalizować narażenie na ugryzienia.
• Unikaj wysokiej roślinności — staraj się omijać obszary z dużą ilością traw i lasów, gdzie kleszcze są aktywne, szczególnie w okolicach lasów i terenów podmokłych.
• Regularne kontrolowanie ciała — po powrocie z terenów, gdzie mogły przebywać kleszcze, dokładnie sprawdź całe ciało pod kątem obecności kleszczy, zwłaszcza miejsc takich jak skóra owłosiona, fałdy skórne i inne ukryte obszary.
• Ochrona zwierząt domowych — regularnie stosuj preparaty przeciwkleszczowe u psów i kotów, oraz sprawdzaj ich sierść po powrocie z spacerów, aby zmniejszyć ryzyko przeniesienia kleszczy do domu.

Pamiętaj, że kleszcze mogą przenosić różne choroby, dlatego ważne jest zachowanie ostrożności i regularne kontrolowanie siebie oraz swoich zwierząt w celu zapobiegania ukąszeniom i ewentualnym konsekwencjom zdrowotnym.

Co zabija kleszcze?

Obecnie na rynku dostępnych jest wiele preparatów przeciwko kleszczom, różniących się substancją czynną i formą aplikacji. Są to m.in.:

• spraye i produkty spot-on zawierające np. fipronil, pyretroidy,
• obroże ochronne z flumetryną i imidaklopridem lub propoksurem,
• tabletki z sarolanerem, fluralanerem, lotilanerem.

Ich zastosowanie najlepiej skonsultować z lekarzem weterynarii. Produktów zawierających permetrynę i inne pyretroidy, propoksur lub amitrazę absolutnie nie wolno stosować u kotów.

Co odstrasza kleszcze?

Niektóre olejki eteryczne odstraszają kleszcze i inne pasożyty zewnętrzne tj. pchły u psa. Ich skuteczność jest jednak znacznie mniejsza niż preparatów weterynaryjnych, przez co nie powinny stanowić jedynej formy ochrony. Przed ich zastosowaniem należy skonsultować się ze specjalistą — nieprawidłowo użyte mogą wywołać podrażnienie skóry lub zatrucie. Popularność zyskują także ultradźwiękowe odstraszacze kleszczy, jednak badania naukowe, póki co nie potwierdziły ich skuteczności.

Co trzeba wiedzieć na temat kleszczy?

Odkleszczowe choroby zakaźne u psa stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia. Najlepszym sposobem profilaktyki jest całoroczne stosowanie owadobójczych środków ochronnych. W przypadku zauważania kleszcza należy go jak najszybciej usunąć — samodzielnie lub u lekarza weterynarii. Niepokojące objawy chorobowe — gorączka, wymioty, apatia, bladość lub zażółcenie śluzówek — zawsze wymagają pilnej wizyty w gabinecie.