Borelioza u psa: leczenie i rokowania. Kiedy do weterynarza?

Czym jest choroba z Lyme u psa?

Psia borelioza, znana również jako choroba z Lyme lub krętkowica kleszczowa, jest wielonarządową chorobą infekcyjną wywoływaną przez bakterie z rodzaju Borrelia. Jest to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób odkleszczowych u psów. W przeciwieństwie do niektórych innych chorób przenoszonych przez kleszcze, borelioza nie jest chorobą sezonową. Choć do zakażenia dochodzi głównie w okresach zwiększonej aktywności kleszczy (wiosna i jesień), objawy kliniczne mogą pojawić się nawet kilka miesięcy po ukąszeniu.

Nazwa "choroba z Lyme" pochodzi od miejscowości Lyme w stanie Connecticut (USA), gdzie w latach 70. XX wieku zidentyfikowano pierwsze przypadki tego schorzenia. Termin "borelioza" odnosi się bezpośrednio do nazwy bakterii wywołującej chorobę. Warto zaznaczyć, że borelioza może występować również u innych zwierząt oraz u ludzi, jednak przebieg choroby różni się w zależności od gatunku.

Przyczyny boreliozy u psa

Wywoływana jest przez bakterie należące do rodziny Spirochetaceae, rodzaju Borrelia. Istnieje około 37 znanych gatunków bakterii z tego rodzaju, ale tylko niektóre są patogenne i mogą powodować rozwój choroby.

Które kleszcze przenoszą boreliozę?

Głównym wektorem przenoszącym chorobę są kleszcze z rodzaju Ixodes. W Europie najczęściej są to Ixodes ricinus (kleszcz pospolity), natomiast w Ameryce Północnej - Ixodes scapularis i Ixodes pacificus. Insekty te mogą przenosić patogeny podczas żerowania na różnych żywicielach, w tym psach.

Rezerwuarem bakterii Borrelia w przyrodzie są przede wszystkim:

• małe gryzonie (myszy, szczury),
• wiewiórki i króliki,
• niektóre gatunki ptaków i gadów.

Jak dochodzi do zakażenia boreliozą u psa?

Proces zakażenia rozpoczyna się od ugryzienia przez zakażonego kleszcza. Krętki znajdują się w jelitach pajęczaka i aby doszło do infekcji, muszą przedostać się do jego gruczołów ślinowych, a następnie wraz ze śliną do organizmu i krwiobiegu psa.

Istotnym elementem w transmisji boreliozy jest czas żerowania kleszcza. Choć wyniki badań na ten temat są rozbieżne, większość specjalistów wskazuje, że do przeniesienia drobnoustrojów dochodzi zwykle po co najmniej 24-48 godzinach od momentu wczepienia się kleszcza. Istnieją jednak doniesienia o możliwości transmisji w krótszym czasie, nawet po 16 godzinach. Stąd tak ważne jest szybkie i prawidłowe usunięcie kleszcza po jego zauważeniu na ciele psa.

Po dostaniu się do organizmu, bakterie rozprzestrzeniają się poprzez tkanki i płyny ustrojowe, docierając do różnych narządów. Mogą one lokalizować się w stawach, sercu, nerkach czy układzie nerwowym, co tłumaczy różnorodność objawów choroby u psa.

Czy można zarazić się boreliozą od psa?

Borelioza nie jest chorobą zakaźną w tradycyjnym rozumieniu. Nosiciel nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla innych zwierząt domowych ani dla ludzi. Bakterie Borrelia są przenoszone wyłącznie za pośrednictwem kleszczy. Nie można się zarazić boreliozą przez bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem, czyli przez:

• dotykanie chorego psa,
• kontakt z jego śliną, moczem czy kałem,
• przebywanie w tym samym pomieszczeniu.

Warto jednak pamiętać, że kleszcze, które odpadły od zakażonego psa, mogą w sprzyjających warunkach zaatakować innego żywiciela, w tym człowieka, i potencjalnie przenieść chorobę. Dlatego tak ważna jest regularna kontrola sierści psa po spacerach oraz stosowanie skutecznych środków przeciwko kleszczom.

Objawy boreliozy u psa

Może ona przebiegać w różny sposób, od bezobjawowego nosicielstwa, przez łagodne dolegliwości, aż po poważne zaburzenia wielonarządowe. Co istotne, objawy kliniczne występują u stosunkowo niewielu zakażonych czworonogów, co znacznie utrudnia wczesne rozpoznanie choroby.

Kiedy pojawiają się objawy boreliozy u psa?

Okres inkubacji, czyli czas od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów, jest stosunkowo długi. Pierwsze symptomy mogą pojawić się po 2-5 miesiącach od ukąszenia przez zakażonego kleszcza. To sprawia, że właściciele często nie wiążą objawów chorobowych z wcześniejszym ukąszeniem przez kleszcza, zwłaszcza jeśli incydent ten miał miejsce w poprzednim sezonie.

Warto zauważyć, że w przeciwieństwie do ludzi, u psów nie obserwuje się charakterystycznego rumienia wędrującego w miejscu ukąszenia. Może pojawić się nieznaczne zaczerwienienie, które zwykle zanika w ciągu kilku dni, jednak ze względu na sierść i pigmentację skóry psa, zmiany te są trudne do zauważenia.

Pierwsze objawy boreliozy u psa

Są one często niespecyficzne i mogą przypominać wiele innych chorób. Do najczęstszych wczesnych symptomów należą:

• wysoka gorączka (często przekraczająca 40°C),
• osłabienie i apatia,
• utrata apetytu,
• zmiana w zachowaniu psa,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Te niecharakterystyczne objawy mogą być jedynymi objawami rozwoju choroby, co znacznie utrudnia jej prawidłowe rozpoznanie, szczególnie gdy właściciele nie zauważyli wcześniej kleszczy na ciele zwierzęcia.

Neurologiczne objawy boreliozy u psa

W niektórych przypadkach choroba może obejmować układ nerwowy, powodując różnorodne objawy neurologiczne. Neuroinfekcja pojawia się zwykle w bardziej zaawansowanych stadiach choroby i może objawiać się:

• zaburzeniami równowagi i koordynacji ruchowej,
• drżeniem mięśni,
• nadwrażliwością na dotyk,
• agresją lub zmianami zachowania,
• w ciężkich przypadkach - drgawkami.

Objawy neurologiczne są stosunkowo rzadkie, ale ich wystąpienie wskazuje na poważny przebieg choroby i wymaga natychmiastowej interwencji weterynaryjnej.

Jak się objawia borelioza u psa w formie stawowej?

Postać stawowa jest najpowszechniejszą manifestacją kliniczną boreliozy u psa. Zapalenie stawów rozwija się w wyniku namnażania się bakterii Borrelia w obrębie tkanki stawowej i jest konsekwencją reakcji zapalnej organizmu.

Charakterystyczne objawy tej postaci to:

• kulawizna, często o charakterze wędrującym (dotycząca różnych kończyn w różnym czasie),
• obrzęk i bolesność stawów,
• gorączka towarzysząca zapaleniu,
• ograniczona ruchomość i sztywność,
• niechęć do wstawania i poruszania się.

Co istotne, procesem chorobowym zostaje zwykle objęty najpierw staw położony najbliżej miejsca ukąszenia przez kleszcza. Z czasem zmiany mogą obejmować kolejne stawy. Zapalenie stawów ma charakter progresywny i może się nasilać, nawet pomimo podjętej antybiotykoterapii.

Diagnozowanie boreliozy u psa

Diagnostyka może być wyzwaniem ze względu na niespecyficzne objawy i długi okres inkubacji. Lekarz weterynarii stawia diagnozę na podstawie wywiadu z właścicielem, badania klinicznego oraz wyników badań dodatkowych.

Bardzo istotne są informacje dotyczące:

• stosowanej profilaktyki przeciwkleszczowej,
• obserwacji kleszczy na ciele psa w ostatnich miesiącach,
• występowania wcześniejszych objawów podobnych do boreliozy.

Badanie kliniczne obejmuje szczegółową ocenę stanu ogólnego zwierzęcia, pomiar temperatury ciała, badanie węzłów chłonnych oraz szczegółowe badanie układu ruchu. W przypadku podejrzenia boreliozy lekarz zleca badania dodatkowe.

Testy na boreliozę u psa

Do metod diagnostycznych należą:

• badania serologiczne (test ELISA, test immunofluorescencji pośredniej) - wykrywające obecność przeciwciał przeciwko bakteriom Borrelia,
• szybkie testy diagnostyczne (SNAP) - umożliwiające szybkie wykrycie przeciwciał,
• PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) - wykrywająca DNA bakterii w próbkach tkanek,
• badania mikrobiologiczne - próba izolacji bakterii z próbek klinicznych (rzadko stosowana ze względu na trudności techniczne).

Warto pamiętać, że przeciwciała wykrywane w testach serologicznych pojawiają się dopiero po pewnym czasie od zakażenia. Przeciwciała klasy IgM (świadczące o świeżym zakażeniu) pojawiają się około tygodnia po infekcji, natomiast przeciwciała klasy IgG po 4-6 tygodniach i mogą utrzymywać się nawet do dwóch lat. Koszt odpowiedniego badania krwi waha się od 80 do 200 złotych, w zależności od rodzaju testu i placówki weterynaryjnej.

Leczenie boreliozy u psa

Leczenie opiera się głównie na antybiotykoterapii, której celem jest eliminacja bakterii Borrelia z organizmu zwierzęcia. Im wcześniej rozpocznie się terapię, tym większe szanse na całkowite wyleczenie i uniknięcie powikłań.

W leczeniu stosuje się najczęściej następujące antybiotyki:

• doksycyklina - antybiotyk z grupy tetracyklin, lek pierwszego wyboru,
• amoksycylina - antybiotyk beta-laktamowy, stosowany głównie u młodych psów,
• azytromycyna - alternatywa w przypadku nietolerancji innych antybiotyków,
• ceftriakson - w ciężkich przypadkach, zwłaszcza z objawami neurologicznymi.

Standardowa terapia trwa od 3 do 4 tygodni, jednak w niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nawrotach choroby, może być konieczne dłuższe leczenie. Ważne jest dokończenie pełnej kuracji antybiotykowej, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej.

Oprócz antybiotyków, leczenie wspomagające może obejmować:

• leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (szczególnie w przypadku zapalenia stawów),
• płynoterapię i leczenie objawowe w przypadku powikłań nerkowych,
• suplementy wspierające funkcjonowanie wątroby, która metabolizuje antybiotyki.

Czy borelioza u psa jest wyleczalna? W większości przypadków, przy wczesnym rozpoznaniu i odpowiednim leczeniu, rokowanie jest dobre. Jednak należy pamiętać, że patogeny mogą przetrwać okres antybiotykoterapii i choroba może przejść w formę przewlekłą z okresowymi nawrotami objawów.

Ile kosztuje leczenie boreliozy u psa?

Koszt jest zróżnicowany i zależy od wielu czynników:

• wielkości psa (dawkowanie leków zależy od masy ciała),
• ciężkości objawów i ewentualnych powikłań,
• długości terapii antybiotykowej,
• konieczności wykonania badań kontrolnych.

Orientacyjny koszt leczenia u psa średniej wielkości to:

• konsultacja weterynaryjna i diagnostyka: 150-300 zł,
• antybiotykoterapia (3-4 tygodnie): 200-500 zł,
• leki wspomagające i przeciwbólowe: 100-200 zł,
• wizyty kontrolne i badania: 200-400 zł.

Łączny koszt może wynosić od 550 zł do nawet 1400 zł, w zależności od indywidualnego przypadku i regionu kraju. W przypadku wystąpienia poważnych powikłań, np. nerkowych, koszty mogą być wyższe.

Borelioza u psa a uszkodzenie nerek

Jednym z najpoważniejszych powikłań jest u psów nefropatia z utratą białka, znana również jako kłębuszkowe zapalenie nerek związane z boreliozą. Występuje ona rzadziej niż postać stawowa, ale wiąże się z dużo gorszym rokowaniem.

Niektóre rasy psów wydają się być bardziej predysponowane do rozwoju powikłań nerkowych. Należą do nich:

• golden retrievery,
• berneńskie psy pasterskie,
• owczarki szetlandzkie,
• labradory.

Objawy uszkodzenia nerek w przebiegu choroby u psa obejmują:

• utratę białka z moczem,
• powstawanie obrzęków i gromadzenie się płynów w jamach ciała,
• postępującą utratę masy ciała,
• w zaawansowanym stadium - objawy mocznicy (wymioty, biegunka, zaburzenia neurologiczne).

Kłębuszkowe zapalenie nerek wymaga intensywnego leczenia, które oprócz antybiotykoterapii obejmuje leczenie nerkozastępcze, dietę niskobiałkową oraz leki wspomagające funkcję nerek. Niestety, w wielu przypadkach, mimo intensywnego leczenia, dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia narządu i rozwoju przewlekłej niewydolności nerkowej.

Borelioza u psa - rokowania i śmiertelność

Rokowanie zależy przede wszystkim od postaci choroby, czasu, który upłynął od zachorowania do rozpoczęcia leczenia, oraz od indywidualnej reakcji organizmu na terapię.

W przypadku postaci stawowej choroby, przy wczesnym rozpoznaniu i odpowiednim leczeniu, rokowanie jest zwykle dobre. Większość psów dobrze reaguje na antybiotykoterapię, a objawy ustępują w ciągu kilku dni od rozpoczęcia leczenia. Nawet jednak po skutecznej terapii u niektórych czworonogów mogą pozostać trwałe zmiany w stawach lub tendencja do nawrotów objawów.

Śmiertelność dotyczy głównie przypadków z powikłaniami nerkowymi. Kłębuszkowe zapalenie nerek związane z boreliozą ma niepomyślne rokowanie, a wskaźnik śmiertelności może wynosić od 80 do 90% w ciężkich przypadkach.

Choroba nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• przewlekłe zapalenie stawów z nieodwracalnymi zmianami degeneracyjnymi,
• niewydolność nerek,
• zaburzenia neurologiczne,
• kardiomiopatia (rzadko).

Rokowania zależą nie tylko od stopnia zaawansowania choroby, ale również od ogólnego stanu zdrowia psa, jego wieku oraz schorzeń współistniejących, które mogą komplikować przebieg boreliozy i odpowiedź na leczenie.

Profilaktyka boreliozy u psa. Jak zapobiegać zakażeniu?

Jak chronić psa przed groźnymi patogenami? Zapobieganie zakażeniom opiera się na dwóch głównych filarach: profilaktyce przeciwkleszczowej oraz szczepieniach.

Profilaktyka przeciwkleszczowa to podstawowy sposób zapobiegania wszelkim chorobom przenoszonym przez te pasożyty. Preparaty na pchły i kleszcze dla psa dostępne są w różnych formach, takich jak:

• krople spot-on aplikowane na skórę,
• obroża na kleszcze,
• tabletki na kleszcze dla psów,
• spraye.

Ważne jest regularne stosowanie tych preparatów zgodnie z zaleceniami producenta. Należy również pamiętać o dokładnym oglądaniu swojego pupila po każdym spacerze, szczególnie po przebywaniu na terenach zielonych, i natychmiastowym usuwaniu zauważonych insektów. Warto wiedzieć, jak usunąć kleszcza u psa, ponieważ wczesna reakcja (w ciągu 24 godzin od wczepienia) znacznie zmniejsza ryzyko przeniesienia patogenów.

Drugim elementem profilaktyki są szczepienia przeciwko boreliozie. Dostępne szczepionki zawierają inaktywowane bakterie Borrelia lub ich fragmenty, które stymulują układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Standardowy protokół szczepienia obejmuje:

• pierwszą dawkę szczepionki,
• dawkę przypominającą po 2-4 tygodniach,
• coroczne szczepienia przypominające przed sezonem aktywności kleszczy.

Koszt szczepienia przeciwko boreliozie wynosi około 80-150 zł za dawkę. Pełny cykl szczepienia (dwie dawki) to wydatek rzędu 160-300 zł, nie wliczając kosztu badania kwalifikacyjnego. Szczepienie jest zalecane szczególnie dla zwierząt mieszkających na terenach endemicznych lub często przebywających w obszarach o wysokim zagęszczeniu kleszczy.

Warto podkreślić, że skuteczna profilaktyka przeciwkleszczowa jest ważnym elementem zapobiegania nie tylko boreliozie, ale również innym groźnym chorobom przenoszonym przez te pasożyty, takim jak babeszjoza u psa czy anaplazmoza u psa.