Przygoda, która nigdy się nie kończy - rozmowa z Katarzyną Szymczyńską

Czy konie są zwierzętami wyjątkowymi i co poza wzrostem odróżnia je, chociażby od psów, które są najczęstszymi towarzyszami człowieka?

KS. Najważniejsza różnica polega na tym, że koń w przeciwieństwie do ludzi, psów czy kotów, nie jest drapieżnikiem, stąd jego sposób myślenia i percepcji świata jest diametralnie inny. Dlatego też nasze podejście do niego musi być zupełnie odmienne niż w przypadku innych najbardziej popularnych czworonożnych przyjaciół. Musimy nauczyć się patrzeć na świat oczami konia. Taka umiejętność patrzenia z jego pozycji wymaga specjalistycznej wiedzy, przekazywanej przez doświadczonych trenerów oraz praktyki, najlepiej z różnymi końmi.

Z tego powodu warto podkreślić, że praca z końmi wymaga nauki. Ta relacja nie zachodzi bowiem instynktownie. Jeśli nie nauczymy się właściwego sposobu komunikacji z nimi, może ona obfitować w konflikty i rodzić frustrację. Szkolenia jeździeckie i praca z doświadczonymi trenerami dają nam wiedzę o tym, jak konie postrzegają świat i nas, oraz jak możemy wykorzystać naszą mowę ciała do komunikacji z nimi. Chociaż nigdy nie będziemy w stanie przekazywać dokładnie tych samych sygnałów, jakie one wysyłają między sobą, to jednak możemy nauczyć się zbliżać do ich sposobu komunikacji. 

Czyli człowiek  jako drapieżnik musi nauczyć się wchodzić w relacje z nie- drapieżnikami?
 

KS. Tak, praca z końmi różni się, chociażby od pracy z psami, zwłaszcza w kontekście wykorzystania mowy ciała. Z pewnością  można stwierdzić, że istnieją różnice w interpretacji sygnałów między drapieżnikami a końmi. Koń reaguje na spojrzenie w oczy i wydawanie poleceń, zupełnie inaczej niż pies. Dlatego umiejętność spoglądanie na świat końskimi oczami to klucz do poprawy relacji i efektywnej pracy z każdym z nich.

Dodatkową trudnością jest to, że trenując jeździectwo, powinniśmy rozwijać nie tylko wiedzę teoretyczną, ale także pracować nad samokontrolą i świadomym wykorzystywaniem pomocy jeździeckich  z siodła i z ziemi.

Fascynujące jest to, że mimo tak ogromnych różnic między światem ludzi i koni, jesteśmy w stanie znaleźć punkt porozumienia i budować wspólne relacje.
 

Czy ta umiejętność relacji z nie-drapieżnikiem i może się przenieść na inne dziedziny życia?

KS. Jedna ze szkół naturalnego jeździectwa (JNBT Horsemanship Academy) uczy o trzech fundamentalnych elementach budowania relacji z koniem. Są nimi zaufanie, szacunek i przywództwo. Mają one zastosowanie zarówno w pracy z końmi, jak i w interakcjach z ludźmi.

Pracując jako wolontariuszka na zajęciach z hipoterapii z dziećmi (Hipoterapia ARDA), zrozumiałam, że te same zasady stosowane w pracy z końmi odnoszą się także do relacji międzyludzkich. Bez nich, trudno skutecznie przeprowadzać treningi, ćwiczenia czy terapie, niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z dziećmi, czy ze zwierzętami.

Czy konie mają swoje specyficzne osobowości?  Jak bardzo zróżnicowane jest spektrum zachowań charakterystycznych dla danej jednostki?

KS. Istnieje wiele różnych typów charakterów u koni. Jednym ze sposobów opisywania tzw. koniobowości jest model oparty na podziale na lewo i prawo półkulowe oraz ekstrawertyków i introwertyków, wywodzący się z Ameryki. W jego ramach można wyróżnić różne kombinacje charakterów. Koń może być lewo półkulowym introwertykiem, lewo półkulowym ekstrawertykiem, prawo półkulowym introwertykiem lub prawo półkulowym ekstrawertykiem. Nie zawsze możliwe jest jednoznaczne zaklasyfikowanie konia do jednej z tych kategorii. Każda z nich wykazuje jednak nieco odmienne cechy  zachowania i często wymaga nieco innego podejścia treningowego. 

Dodatkowo konkretne rasy koni mogą posiadać specyficzne cechy charakteru. Energiczne, zwinne, szybkie konie gorącokrwiste są wykorzystywane w sporcie, podczas gdy konie zimnokrwiste, o bardziej zrównoważonym usposobieniu, znajdują zastosowanie w pracy polowej.

Czy konie, jak chociażby psy, stanowią też przedmiot akademickich badań etologicznych?

KS. Jest wiele takich badań. Jednak trzeba wziąć pod uwagę, że w przypadku koni przeprowadzenie wiarygodnych badań jest utrudnione ze względu na to, że są to duże specyficzne zwierzęta i nie zawsze można znaleźć wystarczająco dużą liczbę osobników lub stworzyć odpowiednie środowisko do badań. Dlatego nie wszystkie badania dotyczące koni będą tak naprawdę miarodajne.

Jakie są  formy pracy z końmi, a jakie Ty lubisz najbardziej?

KS. Spędzanie czasu z koniem może przybierać wiele różnych form, zależnie od zainteresowań i poziomu zaawansowania jeźdźca. Istnieje wiele dziedzin sportów, z których najbardziej popularne są: ujeżdżenie, skoki, WKKW (wszechstronny konkurs konia wierzchowego), wyścigi, rajdy, różne dyscypliny westernowe, powożenie, woltyżerka, working equitation, a także mniej spotykane, jak łucznictwo konne.

Czas z  własnym koniem można jednak spędzać zupełnie dowolnie. To może oznaczać spacery w terenie, treningi z ziemi, czy wyjazdy w teren w siodle.

Ja wolę spędzanie czasu z koniem w sposób, który nie łączy się z presją związaną z wygrywaniem konkursów, czy przygotowywaniem do zawodów. Jednym z najbardziej relaksujących sposobów spędzania czasu z koniem jest po prostu przebywanie z nim lub obserwacja koni w spokojnym otoczeniu, na przykład w znajomym stadzie, na łące, gdzie konie mogą się paść i cieszyć słoneczkiem. Chociaż dla mnie najbardziej satysfakcjonujące są po prostu samotne wyjazdy w teren.

A jaki sposób spędzania czasu dla odmiany preferują konie?

KS. Konie potrafią między sobą dużo ‘rozmawiać’, używając głównie sygnałów niewerbalnych. Lubią też spędzać czas na zabawie, zwłaszcza młode osobniki, i ważne dla nich są interakcje społeczne z resztą stada, stanowiące kluczowe elementy w ich  życiu i źródło ich bezpieczeństwa.

Nie oznacza to oczywiście, że konie nie lubią pracy z człowiekiem. Może towarzyszyć jej pewna presja i stres, zwłaszcza związany z oddzieleniem konia od stada. Jednak właściwie prowadzona praca człowieka z koniem może sprawić, że zarówno zwierzę, jak i jeździec będą mieli z niej satysfakcję. 

Pies jest w stanie przyswoić sobie nawet do 200 słów. Czy koń także może rozumieć ludzką mowę w podobnym zakresie, reagować na komendy głosowe i rozpoznawać poszczególne wyrazy? 
 

KS. Można konie nauczyć wielu komend głosowych, które będą doskonale rozpoznawać.  Reagują też one silnie na energię ciała i głosu. Konie mogą nauczyć się, co oznacza konkretne słowo, ale jest to proces wymagający konsekwencji, precyzji i wykorzystania sygnałów, które są dla konia zrozumiałe. Dopiero po pewnym czasie można dodać komendy głosowe do tego procesu.

Czy masz jakąś historię związaną z końmi, która jest dla Ciebie kluczowa?

KS. Najciekawszym momentem związanym z końmi była dla mnie obecność przy narodzinach mojego konia i dostrzeżenie jak szybko taki mały zwierzak po opuszczeniu brzucha matki jest w stanie funkcjonować, wstać na nóżki, pić mleko, rozglądać się i stawiać pierwsze kroki. 

Taka obserwacja końskiego niemowlaka przynosi bardzo dużo ciekawych doświadczeń i radosnych emocji. Warto jednak zaznaczyć, że aby źrebak prawidłowo się rozwijał, powinien dorastać w stadzie koni. Nie powinien być on wychowywany wyłącznie przez człowieka.

Czy żyjąc w mieście, masz możliwość mieszkać blisko swojego konia? 

KS. Przez około pół roku, gdy jeszcze moja klaczka była malutka, mieszkałyśmy razem na działce z inną młodą klaczką.  Zrobiliśmy tam dla nich małą stajenkę, w której młodziaki spędziły około pół roku. Z czasem musiałam poszukać im jakiegoś pensjonatu, żeby zapewnić im prawidłowy rozwój w stadzie.

Pozostawiając konia w hotelu, gdzie infrastruktura dla niego jest zwykle dobrze przygotowana, sprawia, że nie trzeba się na szczęście martwić o karmienie czy sprzątane. Póki jeszcze nie mam własnego miejsca i zbudowanego domu jestem zmuszona trzymać konia w hotelu. 

Czy będzie jeszcze drugi koń?

KS. W sumie można powiedzieć, że już jest, gdyż jest z nami klacz mojej siostry. Plan jest taki, że nasze klacze Djuna i Nel będą mieszkały razem na naszej działce, gdy ukończę budowę domu. Znając życie, stadko się może z czasem lekko powiększyć.

Czy koń może poradzić sobie z samotnością, jeśli jest poza stadem? 

KS. To jest zawsze dla niego duża krzywda. Niektóre osobniki jakoś sobie z tym radzą,  ale na  pewno nie będą w takim układzie szczęśliwe. Konie są zwierzętami stadnymi. Podstawą ich funkcjonowania jest interakcja społeczna z innymi osobnikami. Potrafią nawet popadać z powodu samotności w depresję.

Czy konie tęsknią za swoim właścicielem, jeśli mieszkają osobno?

KS. Jeżeli relacja konia i człowieka jest właściwie zbudowana i pozytywna koń będzie traktował tego swojego człowieka podobnie jak członka stada, więc ucieszy się na jego widok i nie pomyli go z kimś innym. Ale konie nie są takie jak psy i nie będą czekały na człowieka pod drzwiami. Skupiają się głównie na teraźniejszości i tym, co dzieje się wokół ich stada, ponieważ to ma kluczowe znaczenie dla ich przetrwania. Budują też głębokie i skomplikowane relacje z innymi członkami stada.

Czy w końskim stadzie panuje hierarchia?

KS. Tak, w końskim stadzie zawsze pojawia się wyraźnie zarysowana hierarchia. Stado koni może mieć bowiem ustalone rangi i pozycje społeczne dla każdego konia w grupie. Hierarchia w stadzie może wpływać na to, który koń ma pierwszeństwo dostępu do pożywienia, wody i innych zasobów, a także na to, który koń ma prawo do prowadzenia stada.

Konie ustalają między sobą zasady (dynamika stada) poprzez stosowanie mowy ciała  przestawianie siebie nawzajem, kwiki, czy nawet  kopnięcia. Z łatwością rozpoznają, kto jest kim, wyczuwając też feromony i zapachy innych osobników. Walki o ustalanie pozycji w hierarchii mogą występować, ale zazwyczaj unikane są poważne konflikty, aby uniknąć obrażeń.

Hierarchia w stadzie koni ma znaczenie dla zachowań społecznych i organizacji stada. Pomaga zachować porządek i harmonię w grupie koni, a także wpływa na to, jak konie współpracują i komunikują się ze sobą. Może się ona zmieniać w miarę zmian w grupie, takich jak wprowadzenie nowego konia lub odejście starego lidera stada. 

Warto zaznaczyć, że zupełnie inne relacje panują w dzikich stadach, a inne w stadach na stajniach, gdzie zwykle stanowią je klacze pomieszane z wałachami, czyli wykastrowanymi ogierami, które w naturze nie występują. 

Czy o dominujących cechach u konia decyduje osobowość, czy raczej siła fizyczna?

KS. Cechy fizyczne mogą mieć pewne znaczenie, ale to charakterystyka osobowości zwierzęcia odgrywa główną rolę. Na przykład w sztucznych stadach na stajniach, często zauważa się, że przewodzącą rolę pełnią hucuły lub inne mniejsze konie. Wydaje się, że po prostu lepiej nadają się do roli lidera. Nawet w grupie koni wyścigowych czy arabskich, obecność jednego hucuła lub konika polskiego często skutkuje tym, że to właśnie ten mniejszy osobnik staje się przywódcą stada.

Co byś poleciła osobom, które pragną rozpocząć swoją przygodę z końmi?

KS. Przede wszystkim zainwestowanie w dobrego trenera. Ponieważ bardzo łatwo jest popełnić błędy, za które niestety zwykle płacą później zwierzęta. Oczywiście należy to robić również z uwagi na własne bezpieczeństwo. 

Co chciałabyś dodać na koniec?

KS. Chyba tylko to, że jeżeli ktoś faktycznie zacznie już swoją przygodę z końmi, to w większości przypadków ta przygoda nigdy się już nie kończy. Gdy obserwuję siebie i moich znajomych, którzy mają własne konie, czy własne stajnie, to my wszyscy już sobie nie wyobrażamy życia bez koni. Podejrzewam, że pod ich wpływem zachodzą jakieś zmiany w ludzkim mózgu, i to jest piękne.

Rozmawiała Renata Kurcil