Zapobieganie alergiom u psa — jak dobrać właściwą dietę i środowisko?

Alergia u psa to nieprawidłowa, nadmierna reakcja układu odpornościowego na niektóre substancje. Występuje w dwóch formach:

• alergia środowiskowa wynikająca z obecności alergenów w otoczeniu,

• alergia pokarmowa jako reakcja na substancje obecne w pożywieniu.

Alergia środowiskowa

Patogeneza atopowego zapalenia skóry u psów jest złożona. Do reakcji zapalnej dochodzi w wyniku przenikania drogą przeznaskórkową określonych alergenów środowiskowych, takich jak np. roztocza kurzu domowego, pyłki i pleśnie. Na skutek tego w skórze pojawiają się różne populacje komórek odpowiedzialnych za proces zapalny i świąd. Alergia skórna u psa może przebiegać w różnym stopniu nasilenia.

Do czynników, które mogą potęgować reakcję alergiczną u psów, należą:

• ektopasożyty, zwłaszcza pchły (reakcja alergiczna na białko znajdujące się w ślinie pcheł),

• czynniki środowiskowe (na przykład sezonowy wzrost stężenia określonych alergenów),

• kolonizacja/zakażenie skóry florą bakteryjną (na przykład Staphylococcus pseudintermedius) lub drożdżakami (Malassezia pachydermatis),

• zaburzenia funkcjonowania bariery naskórkowej.

Objawy alergii środowiskowej

W przypadku psów alergików charakterystyczne jest umiejscowienie zmian skórnych. Za typową lokalizację uważa się okolicę głowy, zwłaszcza zewnętrzne przewody słuchowe, okolice oczu, warg i brody, oraz obwodowe części kończyn, przede wszystkim piersiowych. Przestrzenie międzypalcowe zarówno od strony grzbietowej, jak i dłoniowej (między opuszkami) to miejsca najczęściej ulegające samouszkodzeniom (wylizywanie) przez psy atopowe. Świądowi zwykle towarzyszą: rumień, zapalenie bakteryjno-grzybicze i wykwity skórne, które są następstwem zniszczenia bariery naskórkowej. Zdecydowana większość przypadków atopii objawia się jako zapalenie skóry, niemniej jednak możliwe jest samoistne występowanie atopowego zapalenia błony śluzowej nosa bądź atopowego zapalenia spojówek. U psów nie obserwuje się – jak to ma miejsce np. u ludzi – astmy oskrzelowej.

Alergia pokarmowa

Tak jak każda inna alergia, alergia pokarmowa jest procesem o podłożu immunologicznym i wymaga uczulenia po powtórnej ekspozycji na określony antygen w diecie czworonoga. Mimo że niemal każdy składnik pożywienia może wywołać niepożądane objawy skórne, typowa alergia pokarmowa rozwija się w reakcji na białko o określonej wielkości cząsteczek, które uczula psa. Trzy najczęstsze alergeny pokarmowe u psów i kotów to wołowina, drób i nabiał. Pokarmy pokrewne, na przykład kaczka i kurczak oraz dziczyzna i wołowina, mogą wywoływać reakcje krzyżowe ze względu na podobieństwo w budowie cząsteczek. W przeciwieństwie do alergii środowiskowej objawy alergii pokarmowej występują niesezonowo. Najnowsze statystyki szacują, że 25% przypadków okresowego świądu jest spowodowanych właśnie alergią pokarmową.

Objawy alergii pokarmowej

Objawy kliniczne często obejmują „przód i tył” psa, a więc mogą przejawiać się nawracającymi zapaleniami zewnętrznego przewodu słuchowego oraz wylizywaniem okolicy okołoodbytowej i „saneczkowaniem”. Psy cierpiące na alergię pokarmową mogą pocierać kończynami okolicę twarzy i wykazywać świąd obwodowych odcinków kończyn, czego konsekwencją są często stany zapalne skóry. U co czwartego zwierzęcia z alergią pokarmową obserwuje się też zaburzenia trawienia i objawy żołądkowo- jelitowe, m.in. biegunkę, przelewanie w brzuchu i wymioty. Nie należy jednak mylić jej z nietolerancją pokarmową.

Alergia pokarmowa jest najbardziej prawdopodobna, gdy jej objawy dotyczą zwierzęcia młodego (poniżej 18. miesiąca życia) lub starszego (powyżej 9. roku życia). Może to być mylące, ponieważ u niektórych pacjentów z atopią (alergią środowiskową) łagodne objawy występują w wieku średnim (2-5 lat), ale trafiają oni do lekarza weterynarii z powodu nasilenia objawów dopiero w wieku 8 lub 9 lat. Do dziś nie stwierdzono podłoża genetycznego tego rodzaju alergii pokarmowej.

Dieta eliminacyjna

Najbardziej wiarygodną metodą rozpoznania w przypadku alergii pokarmowej pozostaje nadal zastosowanie diety eliminacyjnej i próby prowokacyjnej. Nie istnieje jedna dieta eliminacyjna skuteczna we wszystkich przypadkach. Odpowiednia dieta dla psa z podejrzeniem alergii pokarmowej powinna:

1) zawierać nowe źródło białka, którego pacjent do tej pory nie przyjmował lub białko hydrolizowane,

2) wiązać się z minimalnym ryzykiem wywołania reakcji alergicznej krzyżowej z wcześniej podawanym białkiem (na przykład niektórzy pacjenci uczuleni na wołowinę mogą reagować krzyżowo lub wykazywać podobne objawy alergii kliniczne po spożyciu mięsa innych przeżuwaczy, a uczuleni na kurczaka mogą reagować na karmę z kaczką lub indykiem),

3) być smakowita dla psa,

4) być przystępna cenowo dla właściciela.

Z wyżej wymienionych powodów pierwszymi dietami eliminacyjnymi dla pacjentów z alergią pokarmową były karmy zawierające mięso królika, kangura i niekiedy ryb. Większość tych składników nie jest jednak obecnie dostępna na rynku karm. Dodatkowo z powodu problemów z uzyskaniem odpowiedniej jakości nowych białek niektórzy producenci byli zmuszeni dodawać do takich karm białka hydrolizowane, szczególnie hydrolizowaną soję.

Jak karmić psa, aby uniknąć zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego? Przez pierwsze kilka dni próby dietetycznej oraz podczas testu prowokacji dietetycznej dobrze jest mieszać po połowie (50%/50%) nowo wprowadzany pokarm z dietą dotychczas spożywaną przez zwierzę, a dopiero potem przejść wyłącznie na nową lub poprzednią dietę.

Zwalczanie czynników wyzwalających zaostrzenia choroby

Rodzaj działań mających na celu unikanie czynników wyzwalających zaostrzenia atopii u danego psa uzależniony jest od możliwości ich identyfikacji. Wśród częstych czynników wyzwalających wymienia się infestację pchłami i alergię na ukąszenia tych owadów, przerost flory bakteryjnej lub drożdżaków na powierzchni skóry oraz kontakt z określonymi alergenami środowiskowymi i pokarmowymi. Atopowe zapalenie skóry wywołane alergenami pokarmowymi i środowiskowymi może przebiegać z identycznymi objawami klinicznymi, a co więcej – może współistnieć w tym samym czasie u jednego pacjenta.

Pchły i alergiczne pchle zapalenie skóry

Psy chorujące na atopowe zapalenie skóry, które w sposób powtarzalny narażone są na alergie kontaktowe z alergenami śliny pcheł, wykazują predyspozycję do alergicznego pchlego zapalenia skóry. Dlatego też u wszystkich osobników z atopią należy przez cały rok stosować preparaty przeciwpchelne, z jednoczesnym zwalczaniem pcheł w środowisku przebywania zwierząt. Niektóre psy mogą równocześnie wykazywać objawy atopowego zapalenia skóry (tj. wylizywanie stóp, zakażenia przewodów słuchowych) oraz objawy alergicznego pchlego zapalenia skóry (tj. świąd i zmiany skórne typu „hot spot” w okolicy nasady ogona). Ta grupa czworonogów wymaga szczególnie intensywnej terapii przeciwpchelnej, połączonej z odpowiednim postępowaniem środowiskowym.

Przerost flory bakteryjnej lub drożdżaków

Decyzję o wdrożeniu leczenia przeciwbakteryjnego lub przeciwdrożdżakowego u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry lekarz weterynarii musi oprzeć na wynikach regularnie prowadzonych badań cytologicznych materiału pochodzącego ze zmian skórnych i udokumentowanej obecności w nim drożdżaków lub bakterii. U psów z atopią bardzo często występują nawracające zakażenia przewodów słuchowych i skóry powodowane obecnością gronkowców lub drożdżaków z rodzaju Malassezia. 

Ograniczanie alergenów w środowisku

Reakcja alergiczna u psów na czynniki środowiskowe najczęściej jest wyzwalana poprzez kontakt z roztoczami kurzu domowego i pyłkami. Ponieważ w przypadku atopii psów rzeczywiście najczęstszym alergenem są najprawdopodobniej glikoproteiny roztoczy, zmniejszenie ich liczby w domu, w którym przebywa pies, może przyczynić się do ograniczenia objawów u zwierzęcia. Dostępnych jest kilka preparatów przeznaczonych do zwalczania roztoczy kurzu domowego. Ze względu na długotrwałe utrzymywanie się alergenów roztoczy w środowisku badania nad skutecznością tych produktów powinny obejmować okres co najmniej kilku miesięcy. Teoretycznie do zmniejszenia się liczby roztoczy przyczynia się również częste i gruntowne pranie i odkurzanie legowisk oraz czyszczenie środowiska przebywania psów. W przypadku znacznego nasilenia alergii na pyłki roślin ostatecznością może okazać się kąpanie psa alergika po każdym spacerze.

Jak rozpoznać alergię?

Większość specjalistów jest zgodna co do tego, aby nie używać testów alergicznych śródskórnych ani serologicznych do wstępnej diagnostyki atopowego zapalenia skóry u psów ze względu na możliwość wystąpienia fałszywych wyników. Dermatolodzy są zdania, że testy śródskórne oferowane dla lekarzy weterynarii nie powinny być wykorzystywane przez klinicystów z powodu zbyt niskiej czułości i swoistości. Jedyną rozsądną i wiarygodną diagnozę można postawić poprzez stosowanie diety eliminacyjnej. Wymaga to jednak czasu (minimum 8 tygodni). Po tym oczywiście musi być przeprowadzona prowokacja pokarmowa i na tej podstawie określenie uczulających alergenów pokarmowych. Taką metodę zaleca się u każdego psa podejrzanego o atopowe zapalenie skóry. Powinno to być rutynowe postępowanie już na pierwszej wizycie w gabinecie weterynaryjnym. Nie wyklucza się jednak współistnienia obu rodzajów alergii. Atopowe zapalenie skóry (podobnie jak alergiczne pchle zapalenie skóry) jest chorobą reagującą na podanie glikokortykosteroidów. Choroby te określa się jako kortykopodatne, w odróżnieniu od alergii na składniki pokarmu, gdzie nie osiąga się spektakularnych efektów po podaniu tych leków. Leczenie alergii środowiskowej polega m.in. na stosowaniu glikokortykosteroidów lub leków przeciwświądowych.