Oczopląs u psa - przyczyny, diagnoza i leczenie

Oczopląs inaczej zwany te nystagmusem to niezależne od woli, rytmiczne szybkie ruchy oczu. Oczopląs fizjologiczny to taki, który pojawia się u zdrowych zwierząt, podczas gdy patologiczny stanowi przejaw pierwotnej choroby układu przedsionkowego. Główną rolą tego układu jest utrzymanie równowagi, co z reguły przeciwdziała upadaniu psa poprzez dostosowywanie odpowiedniego ustawienia oczu, pozycji głowy w odniesieniu do aktualnego ułożenia ciała. Wyróżnia się fazę szybką i wolną oczopląsu. Oczopląs fizjologiczny można wywołać poprzez poruszanie głową z boku na bok. Zawsze występuje w płaszczyźnie ruchu głowy i składa się z fazy wolnej skierowanej w stronę przeciwną do jej ruchu i fazy szybkiej przebiegającej zgodnie z kierunkiem ruchu głowy. U zdrowych zwierząt zjawisko to nigdy nie powinno mieć miejsca przy braku poruszania się.

W przypadku chorób narządu przedsionkowego wyróżnia się dwa rodzaje oczopląsu:

• samoistny - obserwowany, gdy głowa znajduje się w prawidłowym położeniu w spoczynku,
• pozycyjny, który pojawia się, gdy układa się głowę w różnych pozycjach, np. na boki lub dogrzbietowo bądź po położeniu zwierzęcia do góry nogami, grzbietem na podłożu.

Jak wygląda diagnostyka różnicowa oczopląsu?

W poszukiwaniu przyczyn patologicznego oczopląsu bardzo ważne jest odróżnienie przez lekarza weterynarii podczas badania neurologicznego obwodowego i ośrodkowego zespołu przedsionkowego. Te dwie jednostki chorobowe stanowią bowiem najczęstsze przyczyny tego zaburzenia.

W obwodowym zespole przedsionkowym oczopląs ma charakter rotacyjny lub poziomy, a faza szybka jest skierowana w kierunku przeciwnym do miejsca uszkodzenia. Natomiast w ośrodkowym zespole przedsionkowym może być on pionowy i zmieniać kierunek przy innym ułożeniu głowy. Ważną cechą jest fakt, że w przypadku ośrodkowego zespołu przedsionkowego występują objawy uszkodzenia pnia mózgu. Przechylenie głowy i szyi, chodzenie po okręgu oraz niezborność obserwuje się w obu rodzajach tego zespołu.

Skręcenie głowy i oczopląs to częste objawy kliniczne zespołu przedsionkowego, aczkolwiek przechylona głowa może być obecna także w przypadku zapalenia ucha zewnętrznego i innych zaburzeń powodujących podrażnienie ucha.

Jakie objawy towarzyszą często oczopląsowi u psa?

Trudno się zatem dziwić, że choroby narządu przedsionkowego odpowiadają za niektóre z najbardziej dramatycznych i niepokojących objawów neurologicznych. Często są to nie tylko skręcenie głowy i patologiczny oczopląs, ale też zez pozycyjny, przewracanie się, toczenie, opieranie, ruchy po okręgu oraz niezborność. Objawy kliniczne choroby układu przedsionkowego mogą wynikać albo z występowania zmian obejmujących narządy receptorowe w uchu środkowym lub gałąź przedsionkową ósmego nerwu czaszkowego (tj. zespół przedsionkowy obwodowy) albo ze zmian w jądrach przedsionkowych w pniu mózgu bądź ośrodkach przedsionkowych w móżdżku (tj. ośrodkowy zespół przedsionkowy).

Wśród innych objawów wskazujących na chorobę układu przedsionkowego wymienia się:

• Zez pozycyjny, który można zaobserwować przy chorobie narządu przedsionkowego, gdy umieści się głowę psa w nieprawidłowym położeniu (np. po położeniu go do góry nogami, grzbietem na podłożu).
• Niezborność to objaw wywołany brakiem sygnałów z układu przedsionkowego do mięśni prostowników kończyn po tej samej stronie. W efekcie dochodzi do bujania tułowiem i głową, opierania się, przewracania i toczenia na jedną stronę przy jednostronnych uszkodzeniach aparatu przedsionkowego. Niekiedy pies wykazuje tendencję do chodzenia po okręgu na uszkodzoną stronę. Gdy zwierzę kładzie się na boku, z reguły układa się na boku po stronie uszkodzenia, a w kończynach po tej samej stronie często odnotowuje się osłabienie napięcia mięśni. Przy obustronnym zespole przedsionkowym zwierzęta przewracają się na każdą stronę, często można też zaobserwować szerokie ruchy głowy z boku na bok.

Jakie są przyczyny oczopląsu u psa?

Oczopląs u psa może być spowodowany różnymi chorobami podstawowymi, takimi jak:

• infekcja, będąca przyczyną zapalenia ucha u psa,
• uraz głowy,
• zaburzenia neurologiczne, takie jak padaczka u psa, ośrodkowy lub obwodowy zespół przedsionkowy,
• nowotwór mózgu,
• choroby móżdżku,
• wrodzone choroby lub zaburzenia genetyczne,
• toksyczność lub narażenie na działanie niektórych leków lub substancji chemicznych,
• zaburzenia metaboliczne, takie jak niedoczynność tarczycy lub choroby wątroby.

Ostry idiopatyczny obwodowy zespół przedsionkowy

To zaburzenie spotykane jest zarówno u psów jak i kotów, aczkolwiek z największą częstotliwością występuje u starszych psów, a rzadko rozwija się przed ukończeniem przez zwierzę pięciu lat. Nie ustalono przyczyny powodującej tą jednostkę chorobową.

Psy z tym zaburzeniem często w ciągu pierwszych 48-72 godzin sprawiają wrażenie ciężko upośledzonych. Objawy zespołu przedsionkowego pojawiają się zazwyczaj nagle i najczęściej oprócz oczopląsu obejmują: przechylenie głowy na jedną stronę, niezborność ruchową, zataczanie się, problemy z utrzymaniem równowagi, brak apetytu i wymioty u psa. Lekarz weterynarii stawia rozpoznanie poprzez wykluczenie innych przyczyn ostrego zespołu przedsionkowego.

Zazwyczaj objawy znacząco słabną w ciągu 1-3 tygodni od ich wystąpienia. Oczopląs przeważnie ustępuje w ciągu pierwszych kilku dni. Poprawy w postawie ciała i chodzie można się spodziewać w ciągu siedmiu dni, podczas gdy skręt głowy często pozostaje ostatnim objawem, najdłużej ustępującym, a niekiedy pozostającym na stałe. Proces zdrowienia następuje zapewne na skutek jednoczesnego zastąpienia uszkodzonych szlaków przedsionkowych szlakami wzrokowymi oraz adaptacji układu przedsionkowego. U części zwierząt utrwala się okresowa niezborność lub stały skręt głowy. W sporadycznych przypadkach zdarzają się nawroty po różnym czasie – od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Zapalenie ucha środkowego/wewnętrznego

Zespół przedsionkowy towarzyszy również przewlekłemu zapaleniu ucha środkowego lub zakażeniu części nosowej gardła rozprzestrzeniającemu się przez trąbkę słuchową bądź drogą krwi. Objawy mogą rozwijać się ostro lub przewlekle i postępować. Rozpoznanie zapalenia ucha środkowego/wewnętrznego ustala się na podstawie badania otoskopowego i badań obrazowych (RTG, tomografii komputerowej albo rezonansu magnetycznego puszek bębenkowych) przeprowadzonych przez lekarza weterynarii.

Rokowanie dotyczące ustąpienia zakażenia jest dobre, natomiast zaburzenia neurologiczne mogą się utrwalić pomimo prowadzenia skutecznego leczenia, co wynika z trwałego uszkodzenia struktur nerwowych. Obecność utrwalonego oczopląsu wskazuje na aktywny proces chorobowy. W rzadkich przypadkach zakażenie może rozprzestrzeniać się do jamy czaszki, co przejawia się jako ośrodkowy, a nie obwodowy zespół przedsionkowy.