Chemioterapia u psa — wskazania, leki i skutki uboczne

Chemioterapia u psa — co to jest?

Choroby zakaźne u psa to nie jedyna zmora właścicielu. Zwierzęta, tak samo jak ludzie, mogą chorować na nowotwory. Trzeba wtedy zastosować odpowiednią terapię. Jedną z nich jest chemioterapia, która polega na podawaniu psu leków cytostatycznych (cytostatyków). Wpływają one na komórki nowotworowe, hamując proces dzielenia się i doprowadzając do ich śmierci. Istnieją różne protokoły leczenia, które określają rodzaj leku, wysokość dawki, częstotliwość i drogę jego podawania. Warunkiem powodzenia chemioterapii jest wybranie cytostatyku odpowiednio do rozpoznanego rodzaju nowotworu. W leczeniu psów o wyborze schematu decyduje doświadczony lekarz weterynarii, bazując na stanie zdrowia danego pacjenta i stadium zaawansowania choroby. Leki podaje się najczęściej dożylnie lub doustnie w postaci tabletek.

Chemioterapia. Kiedy wybrać tę metodę leczenia nowotworów?

Leki cytostatyczne posiadają wysoką toksyczność, dlatego nie zezwala się na ich stosowanie bez dokładnego wskazania. Leczenie nimi jest skuteczniejsze w przypadku małych i szybko rosnących guzów niż dużych nowotworów zawierających wiele komórek w fazie spoczynku i mających złe unaczynienie. Chemioterapia jest wskazana, kiedy występuje:

• ogólnoustrojowy nowotwór u psa - np. chłoniak,
• stosowanie terapii skojarzonej z leczeniem chirurgicznym — np. po usunięciu guza, będącym silnie złośliwym nowotworem.

Skuteczność chemioterapii zależy od wielkości guza, jego lokalizacji i stadium nowotworu oraz obecności ewentualnych przerzutów. W niektórych przypadkach daje ona szanse na całkowite wyleczenie pacjenta. Niestety, z racji tego, że wiele nowotworów jest opornych na terapię, celem podawania chemioterapeutyków jest głównie poprawienie komfortu życia zwierzęcia, czyli tak zwane leczenie paliatywne. Stosowane leki zmniejszają uciążliwe objawy choroby oraz przedłużają życie zwierzęcia. W wielu przypadkach można uzyskać remisję guza, która nie jest jednak jednoznaczna z całkowitą eliminacją komórek nowotworowych obecnych w organizmie. Z tego powodu lepiej jest zapobiegać niż leczyć — przykładowo rak jądra u psa to popularnie spotykany nowotwór, którego można uniknąć, poddając psa kastracji.

Jakie leki są stosowane w chemioterapii u psów?

Praktycznie wszystkie leki przeciwnowotworowe, które są używane w medycynie weterynaryjnej mają pochodzenie z onkologii człowieka i nie są zarejestrowane do stosowania u psów i kotów. Stosuje się leki cytotoksyczne, które hamują cykl komórkowy, doprowadzając do zniszczenia komórek nowotworowych. Ich działanie jest tym skuteczniejsze, im większa jest liczba komórek nowotworu będących w fazie podziału, dlatego są one wyjątkowo efektywne w przypadku szybko dzielących się guzów.

Istnieje wiele protokołów stosowania chemioterapeutyków. Niektóre z nich są wysokodawkowe, inne zakładają stosowanie stałych, doustnie podawanych niskich dawek cytostatyków. Wyróżnia się leczenie:

• pojedyncze — na przykład za pomocą chlorambucilu,
• kilkoma lekami jednocześnie — na przykład chłoniak u psa często jest leczony za pomocą 3 cytostatyków: cyklofosfamidu, doksorubicyny i winkrystyny, połączonych z prednizolonem (który jest lekiem sterydowym). Taki rodzaj terapii jest najskuteczniejszym sposobem przeciwdziałaniu wykształcenia się oporności komórek nowotworowych na stosowanie chemioterapii. Jest też obarczony mniejszym ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych, ponieważ zastosowanie różnych substancji pozwala na zmniejszenie ich dawek.

Za pomocą chemioterapii nie można zniszczyć wszystkich komórek nowotworu. Po każdym podaniu leków w organizmie pozostaje niewielka ilość komórek guza znajdujących się w fazie spoczynkowej, lecz mogących w każdej chwili powrócić do dzielenia się. Pozostałe komórki powinny zostać zniszczone przez mechanizmy odpornościowe psa, inaczej dojdzie do wznowy guza. Podaje się więc także odpowiednie leki pobudzające, nazywane immune response modifiers, które mają za zadanie stymulować układ odpornościowy zwierzęcia. W przypadku, kiedy szpik kostny zostanie uszkodzony, trzeba wprowadzić także wspomagającą terapię płynową i osłonowe leczenie antybiotykami, zapobiegające wystąpieniu posocznicy. Podaje się też odpowiednie leki zwalczające objawy uboczne, w zależności od ich rodzaju.

Skutki uboczne chemioterapii

Rodzaj i natężenie skutków niepożądanych u psów są bardzo różne. Każdy pies może indywidualnie reagować na tę samą dawkę cytostatyku. Mimo wszystko, chemioterapia u psa w porównaniu z ludzką, rzadziej wywołuje powikłania i są one mniej intensywne. Wypadanie sierści zdarza się bardzo rzadko i a najszybciej jest widoczne u ras psów o ciągłym wzroście okrywy włosowej, na przykład pudel. Najczęściej sierść ulega tylko zmatowieniu. We wszystkich przypadkach chemioterapia wiąże się jednak z możliwością wystąpienia skutków ubocznych. Wyróżnia się:

• ostre skutki — występujące od razu lub w ciągu godzin od podania leku. Są z reguły odwracalne.
• późne skutki - ujawniające się dopiero po upływie dni, tygodni lub miesięcy. Nie poddają się one leczeniu i są nieodwracalne.

Najczęstsze powikłania podczas chemioterapii ustępują w ciągu 1-2 dni. Należą do nich:

• brak apetytu,
• wymioty i biegunki - objawy ze strony układu pokarmowego pojawiają się najczęściej 2-3 dni po podaniu chemii,
• ogólne osłabienie.

Groźne skutki uboczne chemioterapii występują rzadziej. Należą do nich:

• gorączka,
• martwica tkanek w okolicy podawania leku — w wyniku wynaczynienia cytostatyku podczas jego dożylnego podawania dochodzi do powstania silnego miejscowego stanu zapalnego,
• wstrząs anafilaktyczny — najczęściej przy stosowaniu doksorubicyny lub L-asparaginazy,
• silne osłabienie szpiku kostnego — ze względu na wysoką częstotliwość podziałów komórkowych, szpik kostny bardzo silnie reaguje na podawanie cytostatyków. Zmniejszenie liczby neutrofili znacznie obniża odporność organizmu psa, co prowadzi do infekcji bakteryjnych, powodujących ropnie tkanek miękkich.
• sepsa,
• objawy ze strony układu nerwowego,
• uszkodzenie serca, nerek lub wątroby.

Cytostatyki mają najniższy indeks terapeutyczny ze wszystkich używanych środków farmakologicznych, co oznacza, że ich dawka lecznicza jest bardzo bliska toksycznej. Z tego względu leczenie choroby nowotworowej związane jest z większym ryzykiem niż w przypadku leczenia innych chorób. Wizyta u lekarza weterynarii!!! powinna być regularnie wpisywana w kalendarz, dlatego że istotne jest śledzenie odpowiedzi nowotworu na chemioterapię i kontrolowanie występowania skutków niepożądanych. Ich wczesne wykrycie zapobiega powstawaniu poważniejszych powikłań. Wystąpienie skutków niepożądanych nie powinno jednak automatycznie prowadzić do przerwania chemioterapii lub redukcji dawki leku, ponieważ obniży to znacznie szanse na sukces terapii.

Niepożądane objawy ze strony układu pokarmowego

Cytostatyki mogą powodować pojawienie się objawów ze strony przewodu pokarmowego. Nudności i wymioty występują najczęściej przy leczeniu nowotworów metotreksatem i cisplatyną. Objawy te znosi się podając butorfanol, haloperidol lub odansetron, ponieważ najczęściej stosowane w takich przypadkach leki nie dają wystarczających efektów. Biegunka wywoływana jest przez martwicę błony śluzowej jelit na skutek podawania cytostatyków. Leczenie polega na podawaniu sukralfatu i oslaniających błonę śluzową preparatów bizmutu. W ciężkich przypadkach lekarz weterynarii poda loperamid.

Krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego

Krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego to skutek uboczny obserwowany przede wszystkim przy leczeniu cyklofosfamidem. Aby mu zapobiegać, należy pobudzić wydalanie moczu u psa. W tym celu zaleca się podawanie furosemidu i wlewów dożylnych oraz częste wychodzenie na spacer, aby pies mógł opróżnić pęcherz. Pomocna będzie także odpowiednia dieta u psa - karma powinna zawierać odpowiednie dawki soli. Kiedy zapalenie pęcherza wystąpi, lekarz weterynarii przepiszę terapię sterydami i ewentualne antybiotyki.