Chemioterapia u kota — wskazania, leki i skutki uboczne

Czym jest chemioterapia u kota?

Niestety koty mogą chorować na nowotwory, tak samo jak ludzie. Jednym ze sposobów ich leczenia jest zastosowanie chemioterapii. Polega ona na podawaniu kotu leków cytostatycznych (cytostatyków), które niszczą komórki nowotworowe. Dzieje się tak dlatego, że substancje te silnie oddziałują na komórki szybko dzielące się i zaburzają ich cykl komórkowy. Najczęściej podaje się je dożylnie lub doustnie w postaci tabletek. O wybór odpowiedniego schematu leczenia należy zwrócić się do doświadczonego lekarza weterynarii, dlatego że warunkiem powodzenia chemioterapii jest dobranie cytostatyku odpowiednio do zdiagnozowanego nowotworu. Pomoc w podjęciu leczenia jest jednak jedynie pierwszym zadaniem onkologa. Niezwykle istotne są regularne wizyty kontrolne. Powinny one służyć sprawdzeniu, czy wdrożony protokół leczenia nowotworów, jest odpowiedni dla pacjenta. W przypadku wystąpienia nieakceptowalnych skutków ubocznych, mając na uwadze stan zdrowia kota oraz rodzaj i stopień zaawansowania nowotworu, lekarze weterynarii decydują o dalszym postępowaniu. Może być konieczne podjęcie jednego z następujących kroków:

• zmienienie rodzaju podawanej substancji,
• zmienienie wysokości dawki leków,
• dostosowanie częstotliwości i drogi podawania leków,
• zrezygnowanie z chemioterapii po decyzji, że korzyści z leczenia nowotworów są mniejsze niż powikłania.

Kot z chorobą nowotworową — wskazanie do chemioterapii?

Nie każdy nowotwór u kota jest wskazaniem do leczenia farmakologicznego. W praktyce dość rzadko stosuje się chemioterapię jako monoterapię (jedyną metodę leczenia nowotworów). Ponadto stosowane w chemioterapii leki cytostatyczne są wysoce toksyczne, dlatego muszą istnieć silne przesłanki do ich zastosowania. Wskazaniem do takiego leczenia są:

• ogólnoustrojowe nowotwory — na przykład chłoniak lub białaczka u kota,
• nowotwory z dużym potencjałem przerzutowym — takie jak kostniakomięsak lub rak gruczołu mlekowego,
• skojarzenie z zabiegiem chirurgicznym — chemioterapia jest podawana po usunięciu guzów o wysokim stopniu złośliwości,
• guzy nieoperacyjne i niewrażliwe na radioterapię.

Leczenie z pomocą chemioterapii jest najskuteczniejsze w przypadku małych i szybko rosnących guzów. Dzieje się tak z powodu mechanizmu ich działania, opierającego się na hamowaniu cyklu komórkowego i podziałów nowotworu. Ciężko jest jednoznacznie przewidzieć powodzenie chemioterapii, ponieważ każdy nowotwór i pacjent jest inny. Skuteczność leczenia nowotworów zależy między innymi od:

• wielkości guza,
• umiejscowienia nowotworu,
• stadium nowotworu,
• obecności ewentualnych przerzutów.

Chemioterapia czasem daje szanse na całkowite wyleczenie pacjenta. Niestety wiele nowotworów jest opornych na terapię, więc cytostatyki mają za zadanie głównie:

• poprawić komfort życia pacjenta (leczenie paliatywne),
• zmniejszyć uciążliwe objawy kliniczne,
• przedłużyć życie zwierzęcia.

W wielu przypadkach dzięki chemioterapii można uzyskać remisję guza, która nie jest jednak jednoznaczna z całkowitym pozbyciem się nowotworu z organizmu kota. Zgodnie z ogólną zasadą chemioterapia nie powinna zastępować zabiegu operacyjnego ani radioterapii, nie powinno się jej także stosować u zwierząt z poważnymi zaburzeniami narządów, ponieważ może to zwiększyć ryzyko zatrucia organizmu.

Leki stosowane do leczenia nowotworów u kotów

Do leczenia nowotworów stosuje się leki cytotoksyczne, hamujących cykl komórkowy i doprowadzających do zniszczenia komórek nowotworowych. Są one najefektywniejsze w zwalczaniu szybko dzielących się guzów, ponieważ działają głównie na komórki nowotworu będące w fazie podziału. Praktycznie wszystkie pochodzą z onkologii ludzkiej i nie są zarejestrowane do stosowania u zwierząt towarzyszących. Używa się ich jednak w leczeniu psów i kotów.

Schemat terapii w onkologii weterynaryjnej jest indywidualnie dostosowywany do przypadku, dlatego o ostatecznym wyglądzie protokołu leczenia nowotworów decyduje wizyta u lekarza weterynarii. Niektóre z nich są wysokodawkowe, inne polegają na stosowaniu niskich dawek leków cytostatycznych, podawanych stale i doustnie. Niektóre koty reagują silnym stresem na wizytę w lecznicy, dlatego korzystniejsze są schematy z dłuższymi przerwami w podawaniu leków. Wyróżnia się terapię:

• pojedynczą — na przykład za pomocą chlorambucilu,
• kilkoma lekami jednocześnie — ten rodzaj terapii jest skuteczny w przeciwdziałaniu wykształcania się oporności na cytostatyki w komórkach nowotworowych. Ponadto wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych, dzięki zastosowaniu leków w mniejszych dawkach.

Chemioterapia u psa obejmuje dłuższą listę substancji dozwolonych. Koty nie mogą przyjmować leków cytostatycznych takich jak cisplatyna czy metrotreksat.

Poza cytostatykami w chorobie nowotworowej leczenie obejmuje też:

• Leki stymulujące układ odpornościowy — tak zwane immune response modifiers.
• Antybiotyki — podawane, jeśli dojdzie do uszkodzenie szpiku kostnego w wyniku chemioterapii. Zapobiegają one w takim wypadku wystąpieniu sepsy.
• Leki stymulujące apetyt — ze względu na specyficzny metabolizm jedzenie u kota jest bardzo istotne dla jego prawidłowego funkcjonowania i nie może on długo głodować. Z tego powodu wyjątkową wagę przykłada się do zwalczania u niego braku apetytu.
• Niesterydowe leki przeciwzapalne, kroplówki, substancje przeciwwymiotne i inne, w zależności od występujących objawów — mające za zadanie na bieżąco znosić symptomy występujące przy terapii chemią i podnosić komfort życia pacjenta onkologicznego.

W leczeniu nowotworów z pomocą chemioterapii dużą rolę odgrywa kondycja układu odpornościowego kota. Z użyciem cytostatyków nie można zniszczyć wszystkich komórek nowotworu — w organizmie zawsze pozostaje pewna ilość komórek znajdujących się w fazie spoczynkowej, które mogą powrócić do dzielenia się w każdej chwili. Z tego powodu powinny zostać zniszczone przez mechanizmy odpornościowe kota, inaczej choroba nowotworowa może nawrócić.

Skutki uboczne chemioterapii

Stosowanie chemioterapii nieodzownie łączy się z występowaniem skutków ubocznych. Rodzaj i natężenie występujących objawów niepożądanych może być bardzo różne. Każdy kot indywidualnie reaguje na podawane cytostatyki. Najważniejsze jest, żeby nie doszło do pojawienia się takich, które uniemożliwią dalsze stosowanie leków lub niepotrzebnie zagrożą zdrowiu i życiu zwierzęcia.

Chemioterapia wiąże się z możliwością wystąpienia skutków ubocznych:

• ostrych — występujących natychmiast lub w ciągu kilku godzin od podania leków. Są one zwykle odwracalne.
• późnych — ujawniających się po czasie, nawet kilku miesiącach. Są nieodwracalne i nie poddają się leczeniu.

Skutki uboczne występują częściej u kotów niż u psów. Najczęstsze efekty niepożądane przyjmowania chemioterapii to:

• brak apetytu,
• utrata masy ciała,
• wymioty i biegunki — objawy ze strony układu pokarmowego pojawiają się najczęściej 2-3 dni po podaniu chemii,
• ogólne osłabienie.

Powikłania tego typu pojawiają się zwykle w drugim lub trzecim dniu po podaniu chemii i ustępują w przeciągu dwóch dni. Rzadziej mogą wystąpić groźniejsze objawy, takie jak:

• gorączka,
• martwica okolicznych tkanek w miejscu podania chemii — w miejscu wynaczynienia się cytostatyku powstaje silny miejscowy stan zapalny,
• wstrząs anafilaktyczny,
• silne osłabienie szpiku kostnego — tkanka ta jest wyjątkowo wrażliwa na podawanie cytostatyków, ze względu na jej wysoką aktywność podziałów komórkowych. Uszkodzony szpik kostny prowadzi do zmniejszenia liczby neutrofili, a co za tym idzie — obniżenia odporności organizmu kota.
• sepsa — powstaje najczęściej jako skutek uszkodzenia szpiku kostnego i wdania się infekcji bakteryjnych,
• objawy ze strony układu nerwowego i oddechowego,
• uszkodzenie narządów wewnętrznych: serca, nerek lub wątroby.

Należy pamiętać, że leczenie choroby nowotworowej jest związane z większym ryzykiem, ponieważ podawane leki mają najniższy indeks terapeutyczny ze wszystkich używanych środków farmakologicznych. Oznacza to, że ich dawka działająca leczniczo jest bardzo bliska dawce toksycznej. Nie trzeba jednak z tego powodu zaniechiwać leczenia nowotworów lub wycofywać się z niego przy wystąpieniu pierwszych skutków niepożądanych. Wystarczy regularne sprawdzać reakcję organizmu pacjenta na zastosowaną terapię tak, aby wcześnie zapobiec występowaniu ewentualnych, nieodwracalnych powikłań.