Lęk separacyjny u psa — jak sobie z nim poradzić? 

Czym jest lęk separacyjny u psa?

Lęk separacyjny jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń lękowych u szczekających pupili.
Ten zespół zachowań występuje u czworonogów szczególnie przywiązanych do członków rodziny. Może on pojawić się u zwierzaków na każdym etapie życia.

Przypadłość uwidacznia się w momencie oddzielenia czworonoga od swojego właściciela — pies sam w domu (np. kiedy człowiek wychodzi do pracy lub sklepu) odczuwa nadmierny niepokój oraz stres, który może objawiać się nadmierną wokalizacją lub niszczeniem domowego wyposażenia.

Przyczyny lęku separacyjnego u psów

Powodów występowania powyższego zaburzenia lękowego jest wiele, nie ma jednego konkretnego podłoża strachu, przez który pupile obawiają się samotności.

W niektórych przypadkach może być to związane z traumatycznym przeżyciem, nagłą zmianą środowiska (np. przeprowadzką do nowego mieszkania), stylu życia oraz rutyny dnia (np. spowodowaną pojawieniem się nowego członka rodziny). Często zdarza się jednak, że pies cierpi na lęk separacyjny pomimo niedoświadczenia żadnej traumy w przeszłości — w tym przypadku przyczyną mogą być predyspozycje genetyczne (np. u charcika włoskiego).

Lęk przed odosobnieniem wielokrotnie diagnozowany jest u zwierząt, które we wczesnym okresie życia zbyt silnie przywiązały się do właściciela. Taka sytuacja ma miejsce szczególnie często u szczeniąt odchowanych bez matki lub zbyt wcześnie od niej oddzielonych, które spędzały każdy możliwy moment z opiekunem starającym się zrekompensować maluchowi brak psiej rodziny.

Co więcej, przebycie choroby w wieku szczenięcym predysponuje pupila do rozwinięcia się nadmiernego lęku przed separacją. Dzieje się tak, ponieważ chore zwierzę z reguły otaczane jest większą opieką i troską, co w konsekwencji może prowadzić do wyuczonej bezradności, poczucia utraty niezależności i nadmiernego przywiązania do człowieka.
Powyższe zaburzenie może także dotyczyć psów, które przebywały w schronisku przez fakt, iż nie dostawały tam one odpowiedniej ilości uwagi.

Pandemia COVID-19 a lęk separacyjny u czworonogów

Na początku pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 znaczna część społeczeństwa została zmuszona do nauki lub pracy zdalnej. W konsekwencji ludzie spędzali znacznie więcej czasu wraz z pupilami. Pomimo że na początku wiele psiaków oraz ich kochających opiekunów było zadowolonych z tego faktu, powrót do przedpandemicznej rzeczywistości był trudny dla wielu rodzin.

Psy są istotami lubiącymi rutynę — podczas izolacji domowej zwierzaki szybko przyzwyczaiły się do przebywania w nieustannej obecności swojego ludzkiego stada i nowego rytmu dnia. Opiekunowie częściej znajdywali wolną chwilę na rzucenie ulubionej piłeczki czworonoga lub podrapanie go po brzuchu. Wiele osób wychodziło ze swoimi psiakami na dłuższe niż zazwyczaj spacery, było też więcej czasu na ćwiczenie sztuczek i trening posłuszeństwa. Są to zazwyczaj pozytywne doświadczenia, które silnie wzmacniają więź pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem.

Moment, w którym pandemiczne restrykcje zaczęły być luzowane, a rodziny nagle wracały do swoich miejsc pracy i edukacji, był bardzo trudny dla niektórych szczekających przyjaciół. Te bardziej wrażliwe ciężko radziły sobie z nową rzeczywistością i przebywaniem w samotności, co skutkowało zauważalnym przez psich behawiorystów wzrostem lęku separacyjnego.

Objawy lęku separacyjnego u psów

Najczęściej opisywane zachowania będące odpowiedzią na separację od opiekuna to: nadmierna wokalizacja (zwierzak może wyć, piszczeć, szczekać), nadpobudliwość ruchowa, zachowania destrukcyjne (np. wygryzanie sierści, drapanie drzwi, niszczenie mebli oraz rzeczy osobistych domowników, szczególnie noszących zapach nieobecnego człowieka) lub przeciwnie — apatia, rezygnacja, depresja (wiele psiaków odmawia przyjmowania wody lub pokarmów, wykazuje niechęć do zabawy do czasu, aż właściciel nie wróci do domu). Nierzadkie jest również załatwianie potrzeb fizjologicznych w miejscach do tego nieprzeznaczonych.

Zwierzęta cierpiące na lęk separacyjny mogą nieustannie podążać za właścicielem — z powodu strachu przed opuszczeniem nie pozwalają się oddalić nawet na chwilę, chodząc krok w krok za ukochaną osobą.

Lęk separacyjny jest dokuczliwy nie tylko dla zwierzęcia — obniża także jakość życia opiekuna, który musi tłumaczyć zdenerwowanym sąsiadom, dlaczego pies wyje oraz dopasowywać harmonogram dnia do pupila, byle tylko nie został on sam w domu. Niszczenie drogocennych przedmiotów oraz załatwianie się przez czworonoga na ulubiony dywan lub meble zwiększa frustrację i poczucie bezradności u człowieka jeszcze bardziej. Niestety bardzo często nieleczony lęk separacyjny prowadzi do oddawania psów do schroniska.

Oprócz wyżej wymienionych przejawów lęku, obserwowane są też fizyczne zmiany wskazujące na niepokój. Należą do nich między innymi: zwiększone napięcie mięśni, drżenie całego ciała, wzmożone ślinienie się, przyspieszony i płytki oddech, nerwowe ziewanie, brak skupienia, trudności z utrzymaniem koncentracji, zaburzenia snu, symptomy ze strony układu pokarmowego — biegunka i/lub wymioty.

Należy jednak pamiętać, że każdy pupil ma inne usposobienie — z tego względu objawy lęku przed odosobnieniem mogą przybierać różne nasilenie i się od siebie różnić.

Powikłania związane z doświadczaniem przewlekłego stresu

Długotrwała, powtarzająca się ekspozycja na stres będący skutkiem lęku przed separacją, może doprowadzić do rozwinięcia przewlekłego (tzw. chronicznego) stresu, który jest bardzo obciążający dla organizmu zwierzęcia.

Przedłużony stan niepokoju negatywnie wpływa na działanie układu odpornościowego, nerwowego, hormonalnego oraz krwionośnego psiaka. Bardzo ważne jest więc sprawne przywrócenie spokoju ducha ukochanemu pupilowi. 

Terapia lęku separacyjnego — jak pomóc zwierzęciu?

W przypadku podejrzenia lęku separacyjnego ważne jest postawienie prawidłowego rozpoznania. Robi się to w oparciu o indywidualną historię przypadku oraz po przeprowadzeniu odpowiedniej diagnostyki medycznej. Jeżeli przypuszczenia się potwierdzą, istotne jest jak najszybsze wdrożenie terapii. Niezbędna jest ścisła współpraca z psim behawiorystą, czasami wskazana jest także pomoc lekarza weterynarii.

Leczenie lęku separacyjnego opiera się na kontroli środowiska (zapewnieniu bezpiecznej przestrzeni, w którym zwierzak nie będzie mógł zrobić sobie krzywdy i doprowadzić do dużych zniszczeń), modyfikacji zachowania oraz w niektórych przypadkach farmakoterapii.

Bardzo ważne jest wprowadzenie stałego harmonogramu dnia, który zapewni psu poczucie bezpieczeństwa. Warto wdrożyć aktywności pozwalające rozładować napięcie czworonoga — długi spacer z możliwością węszenia, urozmaicone zabawy (w tym także z innymi psiakami) i ćwiczenia, nauka komend (zaczynając od tych podstawowych, jak "siad", "leżeć", kończąc na tych bardziej zaawansowanych) oraz stosowanie pochwał, mogą okazać się niezwykle pomocne.

Kolejnym istotnym działaniem jest zwiększenie poczucia niezależności u naszego zwierzęcia. Stopniowo wydłuża się czas zostawiania psa samego, podczas którego uczy się on wyciszać i przyzwyczajać do przebywania bez opiekuna. Terapia zachowania obejmuje również odwrażliwianie na sygnały kojarzące się pupilowi z rozłąką (np. zakładanie butów, dźwięk kluczy, otwieranie drzwi).

Kiedy przebywamy w mieszkaniu, czworonóg powinien otrzymywać uwagę w momencie, w którym właściciel decyduje, aby ją dać. Nie należy tego robić za każdym razem, gdy zwierzak się jej domaga. Konsekwencja, trzymanie się ustalonych zasad oraz stosowanie się do zaleceń specjalistów są kluczowe w osiągnięciu postępów.

Do leków, które stosuje się w celu zmniejszenia niepokoju separacyjnego zalicza się klomipramina oraz inne trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina), benzodiazepiny, progestageny, neuroleptyki (np. acepromazyna).

Czego nie robić, aby nie pogorszyć sytuacji oraz nie wzmocnić lęku psa?

Pod żadnym pozorem psiak nie powinien być karcony za niepożądane przez nas zachowania takie jak niszczenie przedmiotów osobistych lub załatwianie się w mieszkaniu. Nie jest on w stanie połączyć kary ze swoim zachowaniem, nie rozumie naszego gniewu.

Nie oddzielajmy nagle nieprzyzwyczajonego do tego zwierzaka na długie godziny. Zamiast tego stopniowo wydłużajmy czas nieobecności.

Starajmy się unikać długich pożegnań i przywitań po powrocie do domu, ponieważ wiążą się one z doświadczaniem silnych emocji, które mogą natężać istniejący już lęk przed kolejną separacją.

Ignorujmy próby zwrócenia na siebie uwagi, zamiast tego nagradzajmy spokojne zachowanie psa.

Wiele osób uważa, że przygarnięcie do domu drugiego psa jest dobrym pomysłem w zapobieganiu wystąpienia lęku separacyjnego, niestety często to nie rozwiązuje sprawy, ponieważ nasz pupil przywiązany jest do konkretnej osoby, a lęk separacyjny nie wynika z braku towarzystwa innego zwierzęcia.

Co robić, aby zapobiegać pojawieniu się lęku separacyjnego?

1. Od pierwszego momentu pojawienia się w naszym domu nowego pupila należy przyzwyczaić psa, że w trakcie dnia są momenty, kiedy będzie musiał zająć się sam sobą. Wyjście właściciela musi stać się dla niego czymś naturalnym, dlatego też warto dać mu przestrzeń do samodzielnej zabawy i nie poświęcać mu całej swojej uwagi.

2. Ważne, żeby oswajać psa z naszą nieobecnością małymi krokami. Dobrym rozwiązaniem jest stopniowe wydłużanie czasu naszej nieobecności (początkowo może to być wychodzenie do innego pomieszczenia na kilka minut), który następnie sukcesywnie zwiększamy.

3. Pomocne może okazać się umieszczenie kamery na czas rozłąki. Pozwoli ona na bliższe przyjrzenie się temu, jak pies zachowuje się podczas naszej nieobecności oraz szybciej podjąć odpowiednie działania w przypadku wystąpienia sygnałów wskazujących na niepokój.

4. Ważne jest również, aby pies znał harmonogram dnia, którego każdy członek rodziny będzie się trzymał. Wprowadzi to rutynę do życia czworonoga, a tym samym zwiększy jego poczucie bezpieczeństwa.

5. Podczas nieobecności możesz zostawiać swojemu psu zabawki lub smakołyki, które pozwolą mu zając się sobą i skupić na danej czynności. Szczególnie często polecane są maty do lizania, które działają uspokajająco na czworonoga.

Podsumowanie — lęk separacyjny u psa

Lęk separacyjny stanowi jedno z najczęstszych zaburzeń behawioralnych u psów. Jest definiowany jako zespół zachowań występujących u zwierzaka w momencie rozłąki od osoby, z którą jest blisko związany.

Nie ma jednej zdefiniowanej przyczyny, która prowadzi do rozwoju powyższego problemu. Czynnikami sprzyjającymi mogą być wcześniejsze traumatyczne przeżycia, nagłe zmiany dotyczące miejsca zamieszkania, stylu życia i rutyny dnia, zbyt wczesne oddzielenie szczeniąt od matki lub odchowanie bez niej oraz czynniki genetyczne.

Do objawów lęku separacyjnego zaliczana jest między innymi nadmierna wokalizacja, zachowania destrukcyjne, nadpobudliwość ruchowa lub przeciwnie — apatia oraz rezygnacja.

Terapia powyższego problemu polega na zapewnieniu zwierzęciu bezpiecznego miejsca, w którym zwierzak nie będzie mógł zrobić sobie krzywdy podczas rozłąki z ukochaną osobą, modyfikacji zachowania oraz w niektórych przypadkach wprowadzeniu farmakoterapii. Niezwykle ważna jest ścisła współpraca ze specjalistami oraz konsekwencja i wytrwałość ze strony właściciela.

Leczenie lęku separacyjnego nie należy do łatwych procesów, jednak nie jest niemożliwe.